muhamed-psh
Antar Aktiv
E drejta Administrative
E DREJTA ADMINISTRATIVE
1. E drejta dhe normat juridike dhe E drejta nثnkupton njث sistem normash juridike tث cilat i sanksionon shteti me qثllim tث mbrojtjes sث rendit shoqثror. Nث shoqثrinث e civilizuar njerzit sillen sipas normave (rregullave) shoqثrore tث cilat i krijojnث vet. Kjo dmth qث njeriu nuk mund tث sillet ashtu siq do tث dثshironte ai vet ndaj antarثve tjerث tث shoqثrisث mirثpo nث bazث tث rregullave shoqثrore. Normat shoqثrore janث tث ndryshثme, ndثrsa mث tث njohurat janث: morali, zakoni dhe e drejta.
Normat juridike pثrbثhen nga dy elemente: dispozicioni dhe sanksioni. Dispozicioni pثrmban rregullثn e sjelljes me tث cilثn urdhثrohet ose ndalohet diqka. Mosrespektimi i asaj rregulle dmth dispozicionit shpie deri tث aplikimi i sanksionit, pثrkatثsisht dhunثs shtetثrore, dثnimit etj.
2. Nocioni i pushtetit dhe Pushteti paraqet raportin midis dy subjekteve nث tث cilin njثri subjekt i urdhثron subjektit tjetثr, ndثrsa ky i dyti atث urdhثr e kryen dhe e respekton. Pushteti shtetثror ثshtث i mveshur me aparatin e dhunثs. Pushteti shtetثror pثrbثhet nga dhثnia e urdhثrave mbi sjelljen e njerzثve nث shoqثri, prapa tث cilثve nث rast mosrespektimit tث tyre, qثndron aparati I shtetثror I dhunثs. Nث kثtث mثnyrث shteti ushtron pushtetin e tij nث dhثnien e urdhثrave mbi sjelljen (dispozicionin) dhe mbi sanksionin qث nثnkupton krijimin e sث drejtثs. Aty edhe krijohet lidhja e shtetit me tث drejtثn.
3. Pثrkufizimi i administratثs shtetثrore dhe Administrata shtetثrore pثrfaqثson njثrin nga instrumentet e aparatit shtetثror pثrmes tث cilit shteti ushtron veprimtarinث e vet. Ajo
veprimtari shtrihet nث fusha tث ndryshثme tث jetثs shoqثrore, politike dhe ekonomike tث njث vendi. Njث nga format e veqanta tث ushtrimit tث veprimtarisث sث shtetit ثshtث administrata shtetثrore. Nga pikثpamja juridike administrata shtetثrore edhe vet paraqitet nث forma tث ndryshثme, ndثrsa dy janث format themelore tث shprehjes sث saj. E para administrata shtetثrore nث formثn e instrumentit shtetثror dhe e dyta administrata nث formثn e veprimtarisث shtetثrore. Pثr kثtث arsye nga njث kuptim i pثrgjithثshثm i administratثs shtetثrore burojnث dy kuptime tث veqanta:
I pari, kuptimi formal ose organizativ I administratثs shtetثrore dhe
I dyti kuptimi material ose funksional I administratثs shtetثrore.
Me administratثn shtetثrore nث kuptimin formal dhe organizativ tregohet tثrثsia e sistemit tث posaqثm tث atyre organeve shtetثrore, tث cilat njihen si organe tث administratثs shtetثrore dhe tث cilat ngarkohen me ushtrimin e pushtetit shtetثror nث formث tث veprimtarisث sث administratثs shtetثrore.
Me administratثn shtetثrore nث kuptimin material-funksional tregohet jo mث aparati administrative I shtetit, por vet veprimtaria shtetثrore qث zhvillon ky aparat dmth tregohet veprimtaria qث zhvilohet nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit.
4. Akti juridik dhe akti administrative dhe Aktet juridike mund tث jenث tث: pثrgjithثshme dhe individuale. Me aktin e pثrgjithثshثm juridik krijohen norma tث pثrgjithثshme juridike, me tث cilat rregullohen marrثdhثniet e caktuara shoqثrore.Midis akteve tث pثrgjithثshme juridike kushtetuta paraqet formثn juridike me pثrmbajtje mث tث lartث sepseme tث â€mvishen normat kryesore juridike“ tث cilat rregullojnث marrثdhثniet mث tث rثndثsishثme nث shoqثri. SI ligj themelor Kushtetuta ثshtث akti juridik me fuqi mث tث lartث nga aktet tjera. Pثrveq kushtetutثs ثshtث edhe ligji I cili paraqet njث formث tjetثr juridike, burim tjetثr I rثndثsishثm juridik (formal) fuqia juridike e tث cilit, nث raporte me kushtetuثn, ثshtث mث I ulثt, kurse nث raport me aktet tjera juridike ثshtث mث e lartث. Pra me aktet e pثrgjithثshme juridike krijohen normat juridike dhe pثrgjithثsisht rregullohen marrثdhثniet shoqثrore, me aktet juridike individuale bثhet konkretizimi I tyre.
Akti administrative dhe Mund tث vثshtrohet nث dy aspekte: atث formal dhe material. Si akt administrative, nث kuptimin formal, konsiderohet akti I organit shtetثror, I cili nxirret sipas procedurثs sث caktuar (procedua administrative), ndثrsa akti administrative nث kuptimin material paraqet shprehjen e vullnetit tث organit shtetثror.
5. Nocioni I marrثdhثnies juridike dhe kuptimi I pثrgjithثshثm I marrثdhثnies juridike administrative dhe Nث kuptimin mث tث pثrgjithثshثm, marrثdhثnia juridike pثrfaqثson njث pozitث shoqثrore tث rregulluar, sipas sث cilثs njerثzit duhet tث sillen. Marrثdhثnia juridike ثshtث marrثdhثnie shoqثrore, ndثrsa ndryshon nga marrثdhثniet tjera, sepse pas marrثdhثnies shoqثrore qثndron shteti, pثrkatثsisht dhuna shtetثrore, ndثrsa pas marrثdhثnieve tjera jo.Qdo marrثdhثnie juridike ثshtث marrثdhثnie midis personave. Keta persona emثrtohen nث tث drejtثn subjekte juridike, tث cilat nuk janث elemente, po janث bartثs tث marrثdhثnies juridike. Qdo marrثdhثnie juridike ka dy elemente: autorizimin juridik dhe detyrimin juridik. Autorizimi do tث thotث mundثsinث e marrjes sث veprimeve tث caktuara, sjelljen e caktuar tث cilat i mbron normat juridike. Ndثrsa detyrimi juridik nثnkupton se njث subjekt ثshtث i obliguar qث tث sillet sipas mثnyrثs qث e kثrkon subjekti tjetثr prej tij. Autorizimi juridik mund tث jetث i trajtuar si e drejtث subjektive dhe si kompetencث.
E drejta subjektive dhe nثnkupton autorizimin e subjektit tث sث drejtثs qث ai tث vlerثsoj interesin e vet dhe tث ndثrrmarث masa adekuate tث mbrojtjes sث interesit tث vet.
Me kompetencث kuptohet e drejta dhe detyra e subjektit tث sث drejtثs qث tث veproj sipas normave juridike. Pثr dallim nga e drejta subjektive ku subjekti vet cakton interesin e vet, dhe vet i ndثrmerr drejtpثrdrejt masat e nevojshme pثr mbrojtejen e tث drejtave tث veta, kompetenca pثrmban edhe obligimin qث tث veprohet sipas normave juridike. Prandaj kompetenca ثshtث autorizim qث tث mbrohet interesi i subjektit tث caktuar.
Marrثdhثnia juridike administrative ثshtث njث marrثdhثnie shoqثrore specifike, e cila ثshtث e rregulluar me normث juridike. Kثto marrثhdثnie krijohen pثrmes aktit administrative dhe nث kثto marrثdhثnie palثt paraqiten si bartث tث drejtash e detyrash tث vendosura dhe tث mbrojtura prej shtetit.
6. Rendi juridik dhe sistemi juridik dhe Uniteti i normave juridike dhe sjelljet e njerثzve sipas atyre normave pثrcaktojnث nocionin e rendit juridik. Rendi juridik pثrfshinث vetثm atث pjesث tث rendit shoqثror, e cila ثshtث e rregulluar me tث drejtثn, kurse rendi shoqثror pثrveq rendit juridik, pثrfshinث edhe atث moral, ekonomik e politik. Pثr nga struktura e tij rendi juridik mund tث ndahet nث pjesثn normative, e cila pثrbثhet nga normat dhe pjesثn faktike e cila pثrbثhet nga sjellja konkrete e njerثzve sipas normave.
Pثr dallim nga rendi juridik, sistemi juridik pثrfaqثson tثrثsinث e tث gjitha normave tث pثrgjithثshme dhe tث veqanta tث sistemuara nث atث mثnyrث qث paraqesin njث unitet logjik tث ndثrlidhur dhe jot ث kundثrthثnثshثm.
Qdo system juridik ka dy elemente kryesore: institucionin juridik dhe degثn juridike. Institucioni juridik nثnkupton tثrثsinث e tث gjitha normave, tث cilat I pثrkasin marrثdhثnies sث njejtث shoqثrore ose grupit mث tث vogثl tث saj dhe tث cilat kanث bazat e njثjta si dhe janث pjesث pثrbثrثse e ndonjث tثrثsie tث caktuar mث tث lartث. Degث juridike quhet tثrثsia e institucioneve tث cilat rregullojnث tث njثjtثn fushث tث marrثdhثnieve shoqثrore mbi bazat e njثjta.
7. Subjekti juridik dhe Subjekt I sث drejtثs ثshtث titullari I tث drejtave dhe detyrave nث marrثdhثniet juridike. Nث fakt, subjektet e sث drejtثs janث titullarثt e tث drejtave dhe detyrave nث rendin juridik: personat juridik dhe personat fizikث.
Personat fizik nuk janث konsideruar gjithmonث subjekte tث sث drejtثs. Nث kohثn bashkohore tث gjith njerثzit tث posalindur bثhen subjekte tث sث drejtث. Qdo person ka aftثsinث juridike por jo edhe pثr tث vepruar. Pثr dallim nga aftثsia juridike, aftثsia pثr tث vepruar nثnkupton ushtrimin faktik tث aftثsisث juridike, pثrkatثsisht realizimin e saj.
Aftثsia pثr tث vepruar fitohet nث moshثn madhore. Personi juridik pثr dallim nga ai fizik nثnkupton shoqatثn e organizuar tث qytetarثve, organin punues, institucionin apo bashkثsinث tjetثr tث cilave me ligj ose me aktin e bazuar nث ligj ثshtث njohur e drejta qث tث jenث titullarث tث drejtave dhe detyrimeve nث rendin juridik.Aftثsia juridike e personave juridik ثshtث aftثsi juridike specifike, ndثrsa aftثsia e personave juridik pثr tث vepruar ثshtث e barabartث me aftثsinث juridike tث kثtyre personave.
8. Organizata administrative dhe E vثshtruar pikثrisht si dukuri reale shoqثrore, organizata administrative paraqet atث lloj organizate, nث tث cilثn njerثzit kryejnث punث tث pثrgjithثshm shoqثrore tث cilat konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit, nث njثrثn anث, dhe nث ushtrimin e shثrbimeve tث caktuara pثr subjektet juridike me mundثsinث e shfrytثzimit tث autorizimit public, nث anثn tjetثr. Mirثpo vثshtirsitث lindin me rastin e pثrcaktimit tث kuptimit “punث tث pثrgjithثshme shoqثroreâ€. Se qka nث tث vثrtetث janث “punثt e pثrgjithثshme shoqثroreâ€, varet nga rregullimet shoqثrore tث vendeve tث ndryshثme qث pثrcaktojnث pثrmbajetjen e tyre. Zakonisht mendohet se “ njث punث merr karakter tث pثrgjithثshثm shoqثror atثher kur atث punث nuk mund ta ushtrojث secili pثr vete ose, sث paku, nuk mund ta ushtroj mirث njث individ, siq e ushtron kثtث, p.sh njث organizatث administrative.
9. Veprimtaria administrative dhe sipas njث koncepti shumica e autorثve veprimtarisث administrative I japin njث kuptim mث tث gjerث se sa qث ai ka nث tث vertetث dhe e pثrkufizon si veprimtari ekzekutive, ku veprimtaria e organeve tث administratثs أ¼araqet vetثm njث dimension tث ushtrimit tث saj. Ata qث pثrfaqثsojnث kثtث concept, kanث parasysh se me ushtrimin e kثsaj veprimtarie nuk merren dy lloje tث veqanta organesh shtetثrore dhe organet ekzekutive, nث njثrثn anث dhe organet administrative nث anثn tjetثr. Veprimtaria ekzekutive ثshtث sipas tyre veprimtari e njejtث dhe e vetme e pushtetit, e cila shfaqet nث tث njثjtثn kohث nث dy aspekte: nث aspektin ekzekutiv dhe nث atث administrative.Tث dyja kثto aspekte I konsiderojnث si dy anث tث sث njejtثs veprimtari shtetثrore, tث ushtruar nga I njثjti system organesh shtetثrore. Koncepti tjetثr, veprimtarinث administrative e shkثputث nga veprimtaria ekzekutive nث kuptimin e gjerث dhe kثshtu nga njث veprimtari e pثrbashkثt, nث fakt shfaqen dy lloj veprimtarish shtetثrore, siq shfaqen dy sisteme organesh qث I ushtrojnث ato veprimtari me pثrmbajtje tث ndryshثme.
10. Procedura administrative dhe Njث nga elementet qث pثrmendet nث teorinث juridike administrative lidhur me procedurثn administrative ثshtث: garancia pثr palثn se do tث nxjerret vendim I ligjثshثm dhe I drejtث; pثrputhjث nث mes gjendjes faktike dhe juridike; mbrojtja juridike e tث drejtave subjective; ndjenja e sigurisث sث palثs; zbatimi I normave juridike materiale etj. Pثrkufizimi mث I ngushtث I procedurثs administrative ثshtث ai qث pثrfshinث nث vete elementin e zbatimit tث normave juridike materiale pثr rregullimin e materieve tث veqanta administrative.
11. E drejta administrative dhe shkenca e saj dhe E drejta administrative pثrdoret nث dy kuptime:
1. Si degث e sistemit juridik ku pثrfaqثson njث tثrثsi normash juridike, me tث cilat rregullohen marrثdhثniet shoqثrore tث caktuara
2. Si degث e shkencثsj juridike, ku merret me studimin e normave juridike me tث cilat rregullohen marrثdhثniet e caktuara shoqثrore.
E drejta administrative pثrgjithثsisht mund tث pثrkufizohej si tثrثsi normash juridike me tث cilat rregullohen marrثdhثniet shoqثrore qث krijohen nث fushثn e veprimtarisث administrative.
12. Objekti I sث drejtثs administrative dhe Normat juridike qث rregullojnث marrثdhثniet shoqثrore, tث cilat pثrbثjnث objektin e sث drejtثs administrative quhen norma juridike administrative. Rregullimi qث u bثn e drejta administrative marrثdhثnieve shoqثrore qث hyjnث nث objektin e saj quhet rregullim juridik administrative.
Nث literaturثn administrative shfaqen pikثpamje tث ndryshثme lidhur me pثrcaktimin e objektit tث sث drejtثs administrative. Object I sث drejtثs administrative paraqesin normat juridike tث caktuara, si dhe marrثdhثniet qث krijohen pثrmes atyre normave ose lidhur me to, edhe pse problemet paraqiten me rastin e pثrcaktimit se cilat norma juridike konsiderohen norma juridike administrative dhe cilat marrثdhثnie juridike janث marrثdhثnie juridike administrative.
Ekzistojnث sث paku dy grupe pثrkufizimesh tث objektit tث sث drejtثs administrative: Pثrkufizimet negative sipas tث cilave e drejta administrative studion normat qث I pثrkasin administratثs dhe nuk I pثrkasin, pثrkatثsisht nuk studiohen nga ndonjث degث tjetثr e sث drejtثs dhe pثrkufizimet positive qث pثrcaktojnث normat qث studiohen nga e drejta administrative.
Pثrkufizimet positive po ashtu mund tث klasثfikohen nث dy grupe: nث ato qث pثr object tث sث drejtثs administrative konsiderojnث tث gjitha normat qث I pثrkasin administratثs, pa marrث parasysh karakterin e marrثdhثnieve, pثrkatثsisht tث veprimtarisث qث ushtron administrate dhe nث pثrkufizimet qث pثr object tث sث drejtثs administrative konsiderojnث vetثm ato norma tث cilat rregullojnث organizatat administrative dhe veprimtarinث administrative, si dhe veprimtarinث e organeve tث tjera lidhur me marrثdhثniet juridike administrative.
13. Burimet e sث drejtثs administrative dhe Teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn e trajton kuptimin e burimeve tث sث drejtثs nث dy drejtime: si burime nث kuptimin material dhe si burime nث kuptimin formal. Si burime tث sث drejtثs nث kuptimin material, teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn kupton forcثn “qث shkakton shfaqjen (krijimin) e sث drejtثsâ€. Si burim formal, teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn kupton fromثn me tث cilثn mvishen normat juridike, me fjalث tث tjera kupton tث drejثn positive, respektivisht atث qث ثshtث nث fuqi.
Burimet themelore tث sث drejtثs nث pثrgjithثsi dhe tث sث drejtثs administrative nث veqanti janث: kushtetuta, ligji, dekreti dhe aktet nثnligjore.
Kushtetuta paraqet formثn juridike me pثrmbajtje mث tث lartث, sepse siq ثshtث e njohur, me tث mvishen normat juridike kushtetuese mث kryesore tث cilat rregullojnث marrثdhثniet mث tث rثndثsishثme tث shoqثrisث.
Ligji ثshtث njث formث tjetثr juridike, burim tjetثr juridik nث kuptimin formal, fuqia juridike e sث cilثs nث raport me kushtetutثn ثshtث mث e ulثt, ndثrsa nث raport me aktet tjera juridike ثshtث mث e lartث. Ligji nث tث vثrtetث rregullon njث marrثdhثnie shoqثrore tث caktuar dhe si I tillث ai nxirret nga organi legjislativ sipas procedurثs sث caktuar.
Dekreti poashtu paraqet njثrin nga burimet e sث drejtثs nث kuptimin formal po qث se me tث rregullohet njث marrثdhثnie e caktuar shqثrore. Kur dekreti ka karakter normative dhe kur rregullon marrثdhثnie shoqثrore nث fushثn e administratثs shtetثrore, ai bثhet edhe burim I sث drejtثs administrative.Nث disa vende dekretet paraqesin aktet mث tث shpeshta shtetثrore pثr vendosjen e normave juridike administrative (nث ato vende bثnte pjesث edhe SHqipثria).
Aktet nثnligjore janث gjithashtu burime tث sث drejtثs nث pثrgjithثsi dhe tث sث drejtثs administrative nث veqanti, mirثpo fuqia juridike e tyre ثshtث mث e ulثt se ajo e ligjit. Ato janث tث tilla kur pثrmbajnث norma juridike me tث cilat rregullojnث marrثdhثniet shoqثrore. Nثse ato norma rregullojnث marrثdhثniet nث fushثn administrative atثher ato bثhen burim I rثndثsishثm pثr tث drejtثn administrative.
Megjithatث pjesثn mث tث madhe tث burimeve tث sث drejtثs administrative e pثrbثjnث aktet e organeve tث administratثs shtetثrore. Aktet e organeve tث administratثs mbajnث emثrtime tث ndryshme varثsisht nga organet qث I nxjerrin dhe vendi ku janث tث themeluara e veprojnث ato organe, respektivisht pozitثs qث kanث ato organe nث aparatin e pثrgjithثshثm tث pushtetit shtetثror.
14. Sistemi I sث drejtثs administrative dhe Nث sistemin e sث drejtثs administrative tث njث vendi pثrfshihen, sث pari, normat juridike qث pثrmban kushtetuta e atij vendi, tث cilat sanksionojnث organizimin dhe veprimtarinث e organeve tث administratثs shtetثrore. Nث radhث tث dytث, nث sistemin e sث drejtثs administrative pثrfshihen edhe normat e akteve tث tjera juridike, tث cilat sanksionojnث marrثdhثniet shoqثrore nث fushثn e administratثs shtetثrore. Kثtu mendohet, si rregull, nث normat juridike tث ligjeve tث veqanta, dekreteve dhe akteve tث tjera.
15. Organizatat administrative (nocioni I pثrgjithثshثm I administratثs) dhe Autorث tث ndryshثm mث sث shumti pثrqendrohen nث kثto pjesث tث organizatثs: a)njerثzit, b)qثllimi I caktuar, c) mjetet (materiale dhe juridike), q) struktura organizative dhe d) mvetثsia nث punث.
Termi “organizatث†mund tث kuptohet sث paku nث dy aspekte: si punث e organizuar pثr tث arritur njث qثllim tث caktuar dhe organizatث; si institucion qث ka elemente tث caktuara dhe qث ثshtث themeluar qث tث realizoj qثllime tث caktuara. Njثrin nga pثrkufizimet e organizatثs e bثn Sajmon. Me organizatث, ai nثnkupton njث “format e sjelljes kolektiveâ€. Me rastin e kثtij pثrkufizimi, nocioni I organizatثs pothuajse njehsohet me nocionin e institucionit shoqثror, siq janث bie fjala, martesa, familja, shoqثria etj. Njث pثrkufizim tث gjerث tث organizatثs I bثn edhe Xhems Muni. Ai nocionin e organizatثs e pثrdorث pothuajse nث kuptimin universal. Muni e pثrkufizon organizatثn si formث tث qdo shoqate njerثzore pثr arritjen e qثllimit tث pثrgjithshثm.
Parimet themelore tث organizatثs janث: 1. Parimi I ndarjes sث punثve, 2. Parimi I koordinimit, 3. Centralizimi dhe decentralizimi dhe 4. Koncentrimi dhe dekoncentrimi.
Ndarja e punثve nث organizatث, bثhet mbi bazثn e vendit tث punثs, respektivisht punثve dhe detyrave tث zbatuesit. Elementet e vendit tث punثs janث:
a) punثt dhe detyrat
b) punثtori-zbatuesi I punثs (njث ose mث shumث punثtorث)
c) Mjetet e punثs dhe
d) Hapثsira pثr punث
15 a. Ndarja e punثve mund tث bثhet nث shumث mثnyra: ndarja funksionale, ndarja resoriale, ndarja vertikale, ndarja horizontale dhe ndarja operative. Ndarja e punثve ka ndikim nث dukuritث e specializimit, tipizimit dhe tث standardizimit. Specializimi nثnkutpon tثrثsinث e thirrjeve tث veqanta dhe tث nevojshme pثr ushtrimin e punثve profesionale tث caktuara, ose tث mث shumث punثve tث ngjashme. Tipizimi konsiston nث ushtrimin e atyre punثve, pas tث cilave qثndron produkti I njثjtث ose I ngjashثm. Standardizimi nثnkupton atث ndarje tث punثve, nث tث cilثn operacionet (veprimet) e thjeshta (tث rثndomta), kryhen mث lehtث e mث shpejtث dhe me sukses kontrollohen.
15b. Koordinimi nث faktث ثshtث korelat I ndarjes sث punثs. Koordinimi paraqet njث ndثr parakushtet esenciale tث strukturثs sث organizatثs, I cili do tث bثjث tث mundثshثm “sigurimin e unitetit tث veprimtarisث nث organizatثâ€. Koordinimi paraqet vetثm atث lloj tث ndثrlidhjes, e cila siguron veprimin e harmonizuar tث njثsive organizative, pثrkatثsisht tث njثsive tث organizatثs pثr realizimin e qثllimit tث pثrgjithثshثm tث organizatثs.
Me fjalثn centralizim nث kuptimin e pثrgjithثshثm, shorehet gjendja kur me njث organizatث qeveriset njث qendثr. Sث kثndejmi karakteristikث themelore e centralizimit ثshtث se ai gjithnjث paraqet njث hierarki tث caktuar, qث do tث thotث “ se vendosja dhe rregullimi I qثshtjeve thelbثsore pثrqثndrohet nث majثn e piramidثs sث strukturثs organizativeâ€. Ndثrkaq decentralizimi nثnkupton dobثsimin e ndikimit tث qendrثs sث organizatثs nث pjesث tث organizatثs. Pra decentralizimi shpreh bartjen e autorizimeve tث caktuara prej organeve udhثheqثse nث bartثs funksional tث caktuar, nث tث cilثn njثkohثsisht bartet pثrgjegjثsia e caktuar nث pثrpjestim mث autorizimet e dhثna.
15c. Parimi I koncentrimit ثshtث I ndثrlidhur me parimin e centralizimit. Koncentrimi nث fakt paraqet tendencثn qث vendimet tث ncirren sa mث afثr qث ثshtث e mundur, nga maja e piramidثs hierarkike. Ndثrsa dekoncentrimi nثnkupton tendenxثn qث vendimet tث nxirren nga ana e organeve varثse, natyrisht gjithnjث “nث kuadثr tث rregullimit tث caktuar juridik tث sث drejtثs, detyrimeve dhe pثrgjegjثsive tث subjekteve tث caktuaraâ€.
16. Nocioni I organizatثs administrative dhe Nث literaturثn juridike sث pari kثrkohen tiparet specifike qث e pثrkufizojnث organizatثn administrative. Ato tipare janث tث shumta dhe mث sث shpeshti pثrmenden kثto: kontinuiteti, profesionalizimi I nثnpunثsve, autorizimet, punثt shoqثrore dhe tث tjera. Si njث lloj I veqante I organizatave, organizatat administrative dallojnث nga organizatat e tjera nث bazث tث dy karakteristikave themelore tث tyre:
E para nث organizatat administrative kryhen punثt e pثrgjithثshme shoqثrore dhe
E dyta punثt e pثrgjithثshme shoqثrore konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit, pثrkatثsisht nث ushtrimin e shثrbimeve pثr subjektet juridike dhe mundثsinث e shfrytثzimit tث autorizimeve publike; qث nثnkupton njث pushtet tث deleguar.
17. Llojet e organizatave administrative dhe Organizatat administrative mund tث klasثfikohen nث shumث grupe. Grupin e parث e pثrbثjnث organizatat administrative, punثt e tث cilave konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit ku nثnkupton organet e pushtetit shtetثror, pثrkatثsisht organet e administratثs shtetثrore. Grupin e dytث e pثrbثjnث organizatat administrative qث ushtrojnث shثrbime tث caktuara, duke shfrytثzuar mundثsinث e ushtrimit tث njث pushteti tث deleguar nثpثrmjet autorizimeve publike, Grupi i dytث i organizatave administrative nثnkutpron organizatat dhe institucionet, tث cilat ushtrojnث shثrbime tث caktuara duke shfrytثzuar pثr kثtث autorizimet publike.
Nث literaturثn juridike administrative, ndeshim shperhjen organizata e administratثs publike e cila nث vete pثrmbledh dy grupet e organizatave administrative. Kثshtu Maks Veber thekson se organizatat administrative shثrbejnث nga njثra anث si instrument pثr ushtrimin dhe mbajtjen e pushtetit, ndثrsa nga ana tjetثr si sistem organizatash pثr ushtrimin e shثrbimit publik
17a. Organet e administratثs dhe Fjala organ ka dy kuptime: kuptimin subjektiv dhe kuptimin objektiv. Nث kuptimin subjektiv fjala â€organ“ nثnkupton njerثzit, qoftث si individث, qoftث si grup i tyre, nثpثrmjet tث cilثve shteti ushtron punثt e veta. Nث kuptimin objektiv fjala â€organ“ nثnkupton vثllimin e veprimtarisث sث individثve apo tث grupeve tث tyre, nثpثrmes tث cilثve shteti, pثrkatثsisht bashkثsia e caktuar shoqثrore, ushtron punثt e veta. Profesori Kثrbek bثn njثpثrkufizim qث na duket mث i afثrt dhe mث i pranueshثm. Sipas tij organi shtetثror paraqet njث â€institut real konkret dhe tث organizuar juridik“, i cili duhet tث kryej â€rreth tث caktuar tث detyrave dhe tث punثve shtetثrore“.
Organet e organizatثs shtetثrore pثrbثjnث atث pjesث tث aparatit shtetثror e cila ثshtث ngarkuar me veprimtarinث administrative, si njثrثn nga veprimtaritث e pثrgjithثshme qث ushtron shteti. Karakteristika themelore, e cila bثn qث organet e administratثs tث cilثsohen si organe shtetثrore ثshtث mveshja e tyre me tagra tث pushtetit. Tagrat e pushtetit tث organeve tث administratثs shtetثrore, shprehen nث tث drejtat dhe detyrat e tyre qث: a) tث nxjerrin akte juridike administrative me tث cilat manifestojnث vullnetin e shtetit, pثrkatثsisht tث pushtetit shtetثror dhe b) tث mbrojnث dhe tث zbatojnث ligjet e tij nga qdo shkelje, duke pثrdorur edhe fuqinث shtrثnguese.
Karakteristikث tjetثr e rثndثsishme e organeve tث administratثs shtetثrore janث kompetencat e tyre tث pثrcaktuara me ligj. Organet e administratثs kanث njث numثr veqorish specifike nث bazث tث tث cilave ato dallohen nga organet tjera tث pushtetit shtetثror. Kثto veqori tث tyre pثrcaktohen nga karakteri i veqantث qث ka veprimtaria administrative e shtetit. Shpesher organet e administratثs njejtثsohen me persinat zyrtarث. Shprehjet â€organ administrativ“ dhe â€person zyrtar“ u pثrkasin dy nocioneve tث ndryshme, prandaj edhe kanث kuptim tث ndryshثm juridik. Me shprehjen â€organ administrativ tregohet njث formacion individual ose kolektiv, me organizimin e tij tث brendثshثm, qث ثshtث pjesث pثrbثrثse e aparatit administrativ, ndثrsa shprehja â€person zyrtar“ tregon individin, njeriun konkret, personin e caktuar qث kryen kثtث apo atث funksion administrativ.
17b. Klasثfikimi i organeve tث administratثs dhe Klaثsfikimi organeve tث administratثs shtetثrore ثshtث nث varثsi tث drejtpثrdrejtث prej sistemit shoqثror politik dhe juridik tث njث vendi. Kalثfikimi i organeve administrative ثshtث i ndryshثm varثsisht a bثhet fjalث pثr shtetin unitar apo federativ, tث centralizuar apo tث decentralizuar ejt.
Sipas kriterit tث shtrirjes sث veprimtarisث sث organeve tث administratثs shtetثrore, organet qendrore shtrijnث veprimtarinث e vet brenda tثrث territorit tث vendit, ndثrsa organet lokale tث administratثs e kanث tث kufizuar shtrirjen e vet p.sh brenda njث komune. Lidhur me kثtث ثshtث edhe ndarja nث organet qendrore dhe regjionale tث administratثs shtetثrore.
Kriter themelor pثr ndarje nث organet individuale dhe kolegjiale tث administratثs ثshtث mثnyra e vendosjes. Organet individuale tث administratثs janث organe nث tث cilat si rregull shprehet vullneti I individit, I atij qث ثshtث nث krye tث organit, pثrkatثsisht eprorit tث organit. Organet individuale shtetثrore janث p.sh ministritث.Organe kolegjiale tث administratثs shtetثrore janث ato organe nث tث cilat e drejta e vendosjes I takon njث grupi personash. Vendimi merret me mbledhje mث shumicث votash. Mbledhja brena njث afati tث caktuar quhet sesion, ndثrsa numri I anثtarثve pثr punث dhe marrjen e vendimeve tث organit kolegjial quhet kuorum. Ekzistojnث dy lloje tث kuorumit.: kuorumi I tث pranishmثve dhe kuorumi I votuesve. Kuorumi I tث pranishmثve ثshtث numri I anثtarثve qث nevoitet pثr hapjen, pثrkatثsisht fillimin e punثs dhe mbajetjen e mbledhjes, ndثrsa kuorumi I votuesve ثshtث numri I anثtarثve qث nevoitet pثr marrjen e vendimeve nث mbledhje.
Kriter pثr ndarjen e organeve aktive dhe kثshilluese tث administratثs shtetثrore shثrben lloji I punثve qث kryejnث, pثrkatثsisht ushtrojnث ato organe. Organet aktive janث tث mvetثsishme nث ushtrimin e punثve administrative dhe ndryshe mund tث emثrohen edhe si organe tث cilat nxjerrin vendime (ministritث). Organet kثshilluese janث si rregull ato tث cilat bثjnث kثshilla, pra shfaqin kryesisht mendime profesionale pثr organet tjera dhe kثto nث esencث dallohen prej organeve aktive. Kriter themelor pثr klasifikimin e organeve tث mvetثsishme dhe nث organet nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme tث organizatثs ثshtث shkalla e mvetثsisث nث punث, pثrkatثsisht nث ushtrimin e saj. Organet e mvetثsishme janث ato organe qث janث nث raport tث drejtثpثrdrejtث me parlamentet dhe themelohen prej tyre p.sh ministritث . Organet nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme tث administratثs shtetثrore janث nث raport tث drejtثpثrdrejtث me organet e mvetثsishme dhe themelohen me ushtrimin e punثve tث caktuara nga rrethveprimi I tyre p.sh inspektoratet nث pثrbثrjen e ministrive. Kثto organe kثrkojnث shpثrbim tث veqantث dhe tث organizuar, por edhe njث shkallث tث caktuar tث mvetثsisث nث ushtrimin e punثve.
Kriter themelor pثr ndarjen nث organe tث larta dhe tث ulثta tث administratثs shtetثore ثshtث raporti ndثrmjet tyre. Ai raport shprehet si raport I organeve eprore dhe varثse, si raport I koordinimit, pثrkatثsisht bashkrendimit dhe si raport I lidhjeve vertikale ndثrmjet tyre, pثrkatثsisht I tث drejtave dhe detyrave tث ndثrsjellta.
Klaثsfikimi nث organet e administratثs sث shkalثls sث lartث dhe tث ulثt ثshtث shprehje e shkallثve tث ndryshثme tث njثsive territoriale politike, pra edhe shkallثve tث ndryshme tث organeve tث pushtetit shtetثror nث pثrgjithثsi dhe tث organeve tث administratثs shtetثrore nث veqanti.
Kriter themelor pثr ndarje nث organet e pثrgjithshme dhe organe tث veqanta tث administratثs shtetثrore ثshtث vثllimi I punثve. Organe tث pثrgjithثshme tث administratثs shtetثrore janث ato organe tث cilave u ثshtث dhثnث nث kompetencث ushtrimi I tث gjitha punثve administrative, tث cilat nث pثrgjithsi mund ti kryejnث organet administrative. Organe tث veqanta administrative janث ato organe veprimtaria e tث cilave ثshtث e kufizuar nث fushث tث caktuar administrative, pثrkatثsisht nث shثrbim tث caktuar administrativ si p.sh seksione, referate etj.
18. Parimet e organizimit tث administratثs shtetثrore dhe Parimet e organizimit tث administratثs shtetثrore kushtثzohen drejtpثrsثdrejti nga rendi shoqثror I njث vendi dhe organizimi I tij shtetثror I ndثrtuar mbi kثtث bazث. Ndثr parimet themelore tث organizimit tث administratثs shtetثrore janث ato tث cilat janث me interes pثr shqyrtime komparative: parimin e ndarjes sث funksionit ekzekutiv nga funksioni administrativ, parimin e kushtetutثshmثrisث dhe ligjshmثrisث, si dhe parimin e federalizmit, si tri nga parimet kryesore.
Disa vende bثjnث ndarjen e funksionit ekzekutiv nga ai administrativ pثr dallim nga disa vende ku nuk ndeshim nث ndarjen e kثtyre funksioneve. Funksionin ekzekutiv e ushtrojnث organet ekzekutive, ndثrsa atث administrativ organet e administratثs shtetثrore. Funksionin administrativ mund ta ushtrojnث edhe organizatat, tث cilat ushtrojnث punثt me interes pثr njثsinث administrative politike pثrkatثse, si dhe organizatat dhe institucionet tث cilat kanث autorizime publike.
Parimi I kushtetutshmثrisث dhe ligjmثrisث paraqet parimin politik e juridik, qث do tث thotث se organizimi I administratثs shtetثrore bazohet nث parimet e pثrgjithثshme tث organizimit tث pushtetit shtetثror tث pثrcaktuar nث kushtetutث dhe nث ligje. Ky parim pثrveq qث ثshtث parim I organizimit, ai ثshtث edhe parim I punثs sث organeve tث administratثs shtetثrore.
Nث vendet me rregullim federativ qثshtja e organizimit tث administratثs shtetثrore shtrohet ndryshe nga vendet me rregullim unitar. Prandaj nث vendet me rregullim federativ nuk kemi pثrqثndrim tث veprimtarisث administrative vetثm nث njث hallkث organizative, por nث mث shumث hallka (komuna, krahina, republika, federata).
20. Shثrbimet publike dhe institucionet pثr ushtrimin e tyre
20a Nocioni I shثrbimit publik dhe Shثrbimi publik si nocion u zhvillua nث vendet e Perثndimit e sidomos nث Francث. Leon Digi qث ثshtث pثrfaques I sث ashtuquajturثs teori e funksioneve sociale zhvillon teorinث se e drejta publike ثshtث nث tث vثrtetث e drejtث e shثrbimeve publike dmth se nuk ka karakter tث urdhثrit, veqse pثrmban norma mbi rregullimin dhe drejtimin pثrkatثsisht qeverisjen e shثrbimeve publike.Sipas tij shثrbim publik paraqet secila veprimtari ushtrimi I sث cilثs do tث duhet tث sigurohej dhe tث kontrollohej nga ata qث qeverisin, sepse ushtrimi I kثsaj veprimtarie ثshtث I domosdoshثm pثr realizimin dhe zhvillimin e reciprocitetit shoqثror dhe ky shثrbim ثshtث I asaj natyre qث nuk do tث mund tث realizohej pa intervenimin e forcثs sunduese. Nga ky pثrkufizim kuptojmث se shثrbimi publik ثshtث sigurim I reciprocitetit shoqثror, ndثrsa mjetin me tث cilin arrihet ai qثllim, paraqet forca e atyre qث sundojnث, pثrkatثsisht atyre qث qeverisin.
Moris Orju, shثrbimin publik e konsideron sigurimin e interesit tث pثrgjithshثm dhe si mjet pushtetin publik.
21. Klasifikimi I shثrbimeve publike dheKryesisht merren dy kritere tث klasifikimit tث shثrbimeve publike: objekti I shثrbimit publik dhe mثnyra se si sigurohet interesi publik.
Profesori Riverio sipas objektit shثrbimet publike I klasثfikon nث tri grupe: shثrbimet publike tث administratثs, shثrbime publike tث industrisث dhe tث tregtisث dhe shثrbime publike sociale.Sipas mثnyrثs se si sigurohet interesi I pثrgjithshثm I njثjti autor dallon tri grupe: sث pari shثrbimet publike tث cilat kanث qثllim tث drejtثpثrdrejtث dhe individualisht, ti plotثsojnث nevojat e individثve, sث dyti shثrbimet publike tث cilat nث mثnyrث indirekte I ofrojnث dobi individثve, sث treti shثrbimet publike tث cilat nuk janث tث destinuara drejtpثrsثdrejti pثr dobinث personale tث individثve, veqse I shثrbejnث interesit tث pثrgjithshثm nث kuptimin e drejtث tث fjalثs, dmth interesit tث tثrث bashkثsisث shoqثrore.
Nث Francث ndثr format e reja tث shثrbimeve publike veqohen:
a)ndثrrmarjet publike dhe
b)ndثrrmarjet mikse, pثrkatثsisht ndثrrmarrjet e pثrziera
Nث shثrbime publike nث industri dhe tregti gjithnjث e mث shumث aplikohen rregullat e sث drejtثs private dhe nث atث mثnyrث ato transformohen nث kategori tث veqntث juridike nث ndثrrmaje publike. Pثrveq kثsaj si organe tث veqanta qث ushtrojnث veprimtarinث e shثrbimit publik, ekzistojnث ndثrrmarjet mikse, pثrkatثsisht tث pثrziera, aksionarثt e tث cilave janث nث njثrثn anث kapitalistثt private, ndثrsa nث anثn tjetثr shteti, pثrkatثsisht personat publikث juridikث.
22. Autorizimet publike dhe Autorizimet publike me njث pjesث tث vet I pثrkasin ushtrimit tث veprimtarisث administrative. Derisa organet e administratثs dhe organet tjera tث pushtetit ushtrojnث “pushtetâ€, organizatat shoqثrore nuk ushtrojnث “pushtet†(burimor), veqse kur janث me ligje tث autorizuara, ushtrojnث “autorizime publikeâ€, pra njثfarث “pushteti tث deleguarâ€. Nث sistemet kushtetuese juridike tث vendeve tث ndryshثme janث pثrcaktuar subjekte joshtetrore pثr ushtrimin e veprimtarisث administrative. Nث Shqipثri kثto ishin organizata shoqثrore gjendja juridike e tث cilave pثrcaktohej me kushtetutث, ndثrsa nث mثnyrث mث tث hollثsishme ajo rregullohej me normat juridike administrative, tث vendosura me akte juridike tث organeve pثrkatثse shtetrore. Element kryesor qث pثrcaktonte gjendjen juridike administrative tث organizatave shoqثrore ishte zotثsia juridike administrative qث dmth tثrثsia e tث drejtave dhe e detyrimeve, me tث cilat shteti I pajisث dhe I ngarkon ato nث fushثn e veprimtarisث ekzekutive urdhثrdhثnثse dhe sث dyti zotثsia e tyre pثr tu paraqitur vet nث marrdhثnie tث caktuara juridike si bartثse tث drejtash dhe detyrimesh me karakter administrativ.
23. VEPRIMTARIA E ORGANEVE Tأ‹ ADMINISTRATأ‹S SHTETRORE
A) VEPRIMTARIA ADMINISTRATIVE
23a. Funksionet themelore tث shtetit - Organet e administratثs shtetثrore janث pjesث pثrbثrثse e aparatit shtetثror tث njث vendi. Organet e administratثs shtetثrore mbi tث gjitha ushtrojnث pushtet shtetثror, me tث cilin janث pajisur nga normat juridike nث fuqi tث atij vendi. Nثpثrmjet atyre normave ushtrimi I pushtetit shtetثror nga ana e organeve tث administratثs shtetثrore merr formث dhe pثrmbajtje tث caktuar, si dhe tث shprehur e tث konkretizuar nث aktet juridike qث nxjerrin ato. Veprimtaria e shtetit ثshtث shumث e gjerث. Forma e parث e veprimtarisث qث ushtron shteti ثshtث ajo ligjvثnثse dhe kثt e bثnث Parlamenti. Veprimtaria e dytث ثshtث ajo ekzekutive dhe ushtrohet nga organet e pushtetit shtetثror Qeverja dhe ministritث. Veprimtaria ekzekutive pثrkufizohet nث dy kuptime tث saja themelore: nث kuptimin e gjerث nث tث cilin pثrveq funksioneve ekzekutive pثrfshihen edhe funksionet e organeve administrative dhe nث kuptimin e ngushtث nث tث cilin pثrfshihen vetثm funksionet e organeve administrative. Me kushtetutثn e Republikeثs sث Kosovثs (1990) dhe amandamentet e saj ثshtث pثrcaktuar se pushtetin shtetثror ekzekutiv dhe nث kuadثr tث tij edhe atث administrativ e ushtron Qeveria dhe ministritث pثrkatثse tث Republikثs dhe organet e organizatat tjera administrative, ndثrsa funksione tث caktuara administrative mund tث ushtrojnث edhe subjektet tjera, kur kjo u ثshtث besuar me ligj.
24. Pثrkufizimi I veprimtarisث sث organeve tث administratثs shtetثrore dhe Si formث e veqantث e veprimtarisث shtetثrore nث kuptimin e gjerث administrata shtetrore, shprehet nث dy drejtime: Si veprimtari ekzekutive dhe si veprimtari administrative nث kuptimin e ngushtث. Veprimtaria ekzekutive e organeve tث administratثs shtetثrore qثndron nث kujdesin pثr zbatimin e ligjeve, ndثrsa veprimtaria administrative qثndron nث zbatimin e drejtثpثrdrejtث tث ligjeve dhe akteve tjera tث bazuara nث to.Nث bazث tث pثrmbajtjes konkrete tث qثllimit, qث administrata ndjek si dhe veqorive juridike e politike qث atث e karakterizojnث si formث e veqantث e ushtrimit tث pushtetit shtetثror, administrata shtetثrore mund tث pثrkufizohet si: veprimtari administrative, qث ushtrohet nga organet administrative, nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit. Ky pثrkufizim vث nث dukje se tipari I parث kryesor juridik I administratثs ثshtث karakteri nثnligjor I saj. Me fjalث tjera administrata shtetثrore si formث e veqantث e veprimtarisث shtetثrore “varet nga ligji, I nثnshtrohet ligjit dhe ushtrohet gjithmonث nث bazث dhث pثr zbatim tث ligjitâ€.
25. Llojet e punثve, pثrkatثsisht funksioneve tث administratثs shtetثrore dhe Organet e administratثs shtetثrore ushtrojnث dy lloje themelore tث punثve: Punثt administrative dhe punثt profesionale, shoqثrore dhe punث tث tjera.
a) punثt administrative nث kuptim tث ngushtث konsistojnث nث nxjerrjen e akteve normative dhe tث akteve administrative, ushtrimin e mbikqyrjes administrative dhe ushtrimin e veprimtarisث represive. Kثto janث tث ashtuquajturat punث autoritative.
B) Punثt profesionale shoqثrore dhe punثt tjera janث punثt joautoritative dhe ato si rregull, organet e administratثs I ushtrojnث pثr nevoja tث organeve tث tjera tث pushtretit, nث radhث tث parث pثr organet ligjvثnثse dhe ekzekutive.
26. Parimet e punثs sث organeve tث administratثs dhe Parimi I ligjshmثrisث dhe Parimi I ligjshmثrisث dhe zbatimi I tij kanث rثndثsi jashtثzakonisht tث madhe sidomos pثr administratثn shtetثrore. Parimi I ligjshmثrisث shtron kثrkesa dhe gjenث zbatim si nث veprimtarinث ashtu edhe nث organizimin e aparatit administrativ. Nث fushثn e veprimtarisث sث kثtij aparati zbatimi I pثrpikثt I saj kثrkon qث tث gjitha organet dhe personat e tij zyrtare tث udhثhiqen nga ajo si nث kryerjen e veprimeve tث tyre juridike ashtu edhe tث veprimeve jojuridike (materiale-teknike). Parimi I ligjshmثrisث gjenث zbatim tث plotث edhe nث fushثn e organizimit tث administratثs shtetثrore. I tثrث ndثrtimi I saj nث tث gjitha strukturat dhe hallkat e tij mbثshtetet fuqimisht mbi kثtث parim. Kjo pثrmbثn njث nga faktorثt kryesore tث aparatit administrativ dhe ثshtث nث gjendje qث ta realizoj me sukses tث plotث pثrmbajtjen e administratثs shtetثrore nث kuptimin e saj material funksional dhe pa respektimin e kثtij parimi nuk mund tث ketث veprimtari tث rregullt administrative. Parimi I ligjshmثrisث konsiderohet si parimi mث I rثndثsishثm dhe I parث juridik, qث nث kuptim tث pثrgjithshثm nثnkupton lidhshmثrinث e organeve tث administratثs pثr normat juridike, pثrkatثsisht pajtueshmثrinث e normave juridike tث ulثta me ato tث larta, ndثrsa nث kuptim tث veqantث, parimi I ligjshmثrisث sث punثs sث administratثs nثnkupton se tث gjitha aktet e organeve tث administratثs duhet tث jenث tث ligjshme, pثrkatثsisht nث pثrputhje me ligjin dmth tث bazuara me ligj dhe akte tث tjera qث janث nxjerrث nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit.Rastet mث tث shpeshta tث paligjshmثrisث qث shfaqen nث punثn e administratثs janث:
- inkompetenca
- cenimi I tث drejtave nث procedure
- cenimi I tث drejtave materiale dhe juridike
- vثrtetimi I gabueshثm I gjendjes faktike dhe
paligjshmثria nث oportunitetin ose qثllimin e aktit.
26a. Inkompetenca dhe Organet e administratثs duhet ti pثrmbahen kompetencثs sث caktuar. Mospثrmbajtja e tث drejtave dhe detyrave tث pثrcaktuara, pثrkatثsisht autorizimeve nga ana e organeve nثnkupton inkompetencثn e tyre dhe nث kثtث mثnyrث njث rast eklatant tث paligjshmثrisث. Paligjshmثria mund tث shfaqet me cenimin e tث drejtave mbi kompetencثn lثndore dhe territoriale. Nga inkompetenca duhet tث dallojmث uzurpimin e kompetencثs, I cili paraqitet atثher kur individi apo grupi I individثve, pثrkatثsisht organi farث nuk kanث cilثsinث e titullarit, ndثrsa nxjerrin aktin administrativ.Ky ثshtث I ashtuquajturi akt inxistent (I paqene) tث cilin pala nuk duhet ta godas, por thjesht ta injororث.
26b. Canimi I tث drejtave nث procedure dhe njihet edhe si gabim formal apo procedural I administratثs. Ai cenim mund tث shkaktohet me cenimin e normave me tث cilat rregullohet forma e aktit. Gabimet formale ose procedurale ndahen ne dy grupe: nث gabime esenciale dhe joesenciale. Esenciale janث ato gabime qث ndikojnث nث vendosjen e qثshtjes, ndrثsa gabime joesenciale janث ato gabime qث nuk kanث pasur ndikim nث pثrmbajtjen e aktit.
26c. Cenimi I ligjit material dhe mund tث shkaktohet nث dy mثnyra themelore: qث nث rastin konkret tث mos aplikohet norma, e cila ثshtث dashur tث aplikohet ose kur ثshtث aplikuar norma, mirثpo aplikimi ثshtث bثrث gabimisht pثrkatثsisht nث bazث tث interpretimit tث gabueshثm.
26d. Gabimi nث gjendjen faktike dhe Bثhet atثher nثse nuk vertetohen tث gjitha faktet qث janث relevante pثr nxjerrjen e aktit. Ky gabim mund tث bثhet qoftث nثse faktet nuk janث vertetuar plotثsisht ose nثse ثshtث nxjerrث pثrfundim I gabueshثm mbi gjendjen faktike.
26e. Paligjshmثria nث oportunitetin ose qثllimin e aktit dhe ekziston atثher nثse organi i administratثs nxjerr aktin mbi realizimin e njث qثllimi tjetثr dhe jo tث atij qث buron nga ligji. Norma administrative ثshtث aplikuar drejtث vetثm nثse aplikimi I pثrgjigjet oportunitetit ose qثllimit tث vet.
27. Parimi I diskrecionit (parimi I qmuarjes sث lirث) dhe Esenca e tij konsiston nث atث qث normat ligjore nuk pثrmbajnث zgjidhjen kategorike, por ia lثnث mundثsinث organit tث administratثs, nث rastin konkret tث zgjedh ndثrmjet dy a mث shumث alternativave pثrkatثsisht mundثsive, atث qث ثshtث mث oportune. Ky parim buron nga parimi I ligjshmثrisث dhe paraqet konkretizimin e denjث tث tij, veqanثrisht nث procedurثn administrative me rastin e vendosjes sث qثshtjes konkrete administrative.
28. Parimi I mvetثsisث dhe Edhe parimi I mvetثsisث paraqet zbatim tث denjث tث parimit tث ligjshmثrisث, sepse ai nثnkutpon se administrata mund tث punojث vetثm atث pثr tث cilثn ثshtث e autorizuar. Kثshtu konsiderohet se asnjث organ tjetثr, nuk mund tث pثrzihet nث rrethveprimin e administratثs e nث anثn tjetثr administrata ثshtث pثrgjegjثse pثr kryerjen dhe ushtrimin e detyrave qث I janث pثrcaktuar. Kjo mvetثsi e organeve tث administratثs ثshtث relative qث do tث thotث mundثsi veprimi brendapثrbrena kompetencave tث pثrcaktuara me kushtetutث e ligj.Rrethveprimi dhe kompetenca paraqesin instrumentet kryesore tث pثrkufizimit horizontal ndثrmjet organeve tث administratثs shtetثrore.
Rrethveprimi nثnkupton fushثn e caktuar tث veprimtarisث nga tثrثsia e funksioneve tث organeve tث administratثs, qث I takon njث organi tث administratثs. Kompetenca pثrkufizohet si e drejtث dhe detyrث e organit tث administratثs nث ushtrimin e punثs sث caktuar administrative. Kompetenca ndahet pثr nga pثrmbajtja e veprimtarisث, pثrkatثsisht lloji I punثve, tث cilat ushtrohen dhe kompetencثn pثr nga territori nث tث cilثn shtrihet mundثsia e veprimit tث organit tث administratثs. Ekzistojnث dy drejtime tث ndثrrimit tث kompetencثs: delegimi dhe substitucioni I kompetencثs. Delegimi I kompetencثs nثnkupton bartjen e kompetencثs nga organi I administratثs sث shkallثs mث tث lartث nث organin e administratثs sث shkallثs mث tث ulثt, ndثrsa substitucioni I kompetencثs nثnkupton marrjen e kompetencثs prej organit mث tث ulثt nga organi mث I lartث.
29. Parimi I efikasitetit dhe Ekzistojnث shumث parakushte qث ndikojnث nث mثnyrث tث drejtثpثrdrejtث nث shkallثn e efikasitetit tث administratثs. Ndثr to ثshtث edhe ligjshmثria nث punثn e saj. Parakushte tjera tث rثndثsishme, nga tث cilat varet efikasiteti nث punثn ث administratثs janث: organizimi funksional I administratث, pثrkatثsisht pثrcaktimi I kompetencave tث administratثs, modernizimi I punثs nث administratث, ngritja profesionale e kuadrove nث administratث, dhe informimi e komunikimi nث administratث.
30. parimi I punثs sث hapur tث administratثs dhe Ky parim nث esencث nثnkupton hapjen e administratثs para shoqثrisث, pثrkatثsisht informimin e qytetarثve mbi punثn e saj.Informimi pثr punثn e administratثs mund tث behet nث vثllim tث ndryshثm dhe nث forma tث ndryshme. Pثr kثtث si rregull shfrytثzohen mjetet e informimit publik. Realizimi praktik I kثtij parimi ka mundثsi tث kufizimit nث rastet e ruajtjes sث sekretit, pثrkatثsisht fshehtثsisث sث punثs nث administratث.Secilat punث apo shثrbime nga kompetenca e administratثs konsiderohen sekret, pثrkatثsisht fshehtثsi, caktohen nث legjislacion tث qdo vendi.
31. MARREDHENIET JURIDIKE dhe ADMINISTRATIVE
- Pثrkufizimi I normave juridike administrative dhe dallimi I tyre nga normat tjera juridike dhe Norma juridike administrative quhen ato rregulla tث detyrushme tث sjelljeve qث vendosen ose sanksionohen nga shteti pثr rregullimin juridik tث marrdhثnieve shoqثrore tث cilat krijohen nث procesin e veprimtarisث sث tij administrative. Nث aspektin e pثrgjithshثm juridik normat administrative nuk dallojnث ndaj normave tث degثve tث tjera tث sث drejtثs pra kanث pثrmbajtje dhe natyrث tث njejtث. Normat administrative nga normat e degثve tjera I dallon objekti I veqantث I rregullimit juridik tث tyre. Nث kثtث objekt siq ثshtث thثnث hyjnث vetثm marrثdhثniet shoqثrore qث krijohen nث procesin veprimtarisث adminsitrative tث shtetit. Vetثm duke u nisur nga ky kriter ne mund tث dallojmث se njث normث juridike ثshtث e sث drejtثs administrative apo jo.
a) Norma juridike administrative ثshtث bazث pثr lindjen e marrثdhثnies juridike administrative. Megjithatث vet marrثdhثnia administrative atث nuk e krijon. Ajo pثrmban vetثm mundثsinث abstrakte tث krijimit tث kثsaj marrثdhثnie, duke I parashikuar rastet e mundshme dhe nث pثrgjithsi tث lindjes sث tث drejtave e detyrimeve administrative pثr subjektet e sث drejtثs administrative.
b) Normat juridike administrative si rregull kanث karakter imperativ. Ky karakter I saj shfaqet nثn urdhثrimin e detyrueshثm qث ajo pثrmban pثr subjektet e sث drejtثs administrative. Nث pjesثn mث tث mardhe tث tyre normat juridike administrative e bثjnث rregullimin e marrثdhثnieve shoqثrore pثrmes urdhثrimeve kategorike, tث cialt u drejtohen subjekteve pثrkatثse.
c) Elementet pثrbثrثse tث strukturثs sث normثs juridike administrative karakterizohen nga disa ndryshime nث krahasim me normat e tjera tث sث drejtثs. Dispozitivi I normثs juridike administrative dmth, pjesa e struktrثs qث pثrcakton vet rregullimin e sjelljes sث pثrcaktuar prej saj zakonisht shtث shprehur nث mثnyrث shumث tث qartث. Sa I pثrket sanksionit konkret dmth asaj pjese tث strukturثs sث normثs juridike administrative, tregohen masat e ndikimin shtetثror e shoqثror kundثr atyre qث shkelin dispozitivin e saj qث mungon fare.
Sipas pثrmbajtjes konkrete normat juridike administrative ndahen nث norma qث rregullojnث marrثdhثnie shoqثrore (kثto norma pثrbثjnث Pjesثn e pثrgjithثshme tث sث drejtثs administrative) dhe norma qث rregullojnث marrثdhثnie shoqثrore tث njث dege tث veqantث tث administratثs shoqثrore ose disa degثve tث saj (kثto norma pثrbثjnث Pjesثn e posaqme tث sث drejtثs administrative).
Sipas fuqisث juridike normat e sث drejtثs administrative ndahen nث norma tث organeve shtetrore eprore dhe norma tث organeve shtetثrore varثse. Realizimi I normave juridike administrative nga subjektet e sث drejtثs bثhet nث dy forma: formثn e ekzekutimit dhe atث tث zbatimit. Ekzekutimi I normثs juridike administrative nثnkupton nثnshtrimin e sjelljes sث subjektit tث sث drejtثs ndaj kثrkesave qث I drejton atij kjo normث.Ekzekutimi ثhstث I detyrueshثm pثr tث gjithث subjektet e sث drejtثs administrative pa pثrjashtim. Nث zbatimin e normثs juridike administrative kuprojmث zgjidhjen nث bazث tث saj tث qثshtjeve konkrete nga ana e organeve kompetente shtetثrore dhe personave tث tyre zyrtarث.
- Zbatimi I normثs juridike bثhet vetثm nga ai subjekt I sث drejtثs adminsitrative I cili ثshtث I autorizuar nga ligji pثr njث gjث tث tillث dmth vetثm organi shtetثror, personi zyrtar ejt.
- Zbatimi I normثs juridike administrative nث rastet konkrete bثhet nث pثrputhje me pثrmbajtjen e vثrtetث tث saj dmth vetثm pثr ti arritur ato qثllime, pثr tث cilat ثshtث vendosur norma.
- Zbatimi I normثs juridike administrative bثhet duke I respektuar tث gjitha rregullat e procedurثs qث ka parashikuar njث shtet pثr njث gjث tث tillث.
32. Kuptimi dhe veqoritث kryesore tث marrdhثnieve juridike administrative
Nث kuptim tث pثrgjithshثm, marrثdhثnie juridike administrative quhen ato marrثdhثnie shoqثrore qث krijohen nث fushثn e veprimtarisث administrative dhe nث tث cilat palثt paraqiten si bartثse tث drejtash dhe detyrash tث vendosura e tث mbrojtura nga shteti. Marrثdhثniet juridike administrative dallohen pثr nga kثto veqori:
a) To janث marrثdhثnie shoqثrore juridike. Si tث kثtilla ato dallohennga marrثdhثniet shoqثrore nث pثrgjithثsi, sepse rregullohen nga normat juridike administrative, ndثrsa nga marrثdhثniet tjera shoqثrore juridike ato dallohen sepse krijohثn nث fushثn e veprimtarisث administrative tث shtetit.
b) Njثra nga palثt nث marrثdhثniet juridike administrative duhet tث jetث doemos shteti I pثrfaqsuar nga orgnai I tij. Si rregull ky I fundit ثshtث organ I administratثs shtetثrore. Me cilثsinث e palثs tjetثr mund tث paraqiten tث gjithث subjektet e tjerث tث mundثshثm tث kثtyre marrثdhثnieve dmth. Personat fizike dhe juridike. Qenia e organit shtetثror si palث e domosdoshme pثrkatثsisht e detyrueshme e marrثdhثnieve juridike administrative, shpjegohet me faktin se veprimtaria administrative realizohet gjithnjث nث emثr tث shtetit, tث cilin mund ta pثrfaqsojnث vetثm organet e tij.
c) Mثrrثdhثniet juridike administrative nuk krijohen vetvetiu, krijimi I tyre bثhet atثher kur vثrtetohen ato rrethana me tث cilat normat juridike administrative krijojnث lindjen ndryshimin dhe shuarjen e tyre. Ato rrethana quhen fakte juridike administrative.
d) Subjekte tث marrثdhثnieve juridike administrative janث ata persona fizikث e juridik qث duke qenث tث mveshur me tث drejta dhe tث ngarkuar me detyra nث fushثn eveprimtarisث administrative tث shtetit hyjnث nث marrثdhثnie me organet shtetrore. Keto subjekte duhet tث kenث zotثsinث juridike dhe zotثsinث pثr tث vepruar pثr tث hyrث nث kثto marrثdhثnie.
33. Llojet e marrثdhثnieve juridike administrative dhe Marrثdhثniet juridike administrative mund tث ndahen nث lloje tث veqanta. Si rregull kriteret kryesore pثr ndarje tث tillث janث: pثrmbajtja konkrete e marrdhثnieve juridike administrative; karakteri I vet marrثdhثnieve; karakteri I subjekteve tث saj dhe metodat e mbrojtjes sث marrثdhثnieve juridike administarive.
34. Aktet administrative shteterore dhe Dy vثrejtje duhet theksuar: E para akte tث organeve tث administratثs nuk janث vetثm aktet administrative, tث cilat nث fakt, janث vetثm njث nga llojet e akteve qث nxjerrin organet e administratثs shtetثrore nث ushtrimin e funksioneve tث pثrcaktuara tث tyre me kushtetutث dhe ligje
E dyta, akte administrative nuk janث vetثm aktet, tث cilat nxjerrin organet e administratثs shtetثrore, veqse nxjerrin edhe organizatat dhe bashkثsitث nث ushtrimin e autorizimeve publike, do tث thotث kur janث tث pajisura me tث drejta dhe tث ngarkuara me detyrime nث marrثdhثniet juridike administrative. Organet administrative nxjerrin: akte juridike dhe akte materiale,
35. Aktet juridike tث administratثs dhe Aktet juridike tث administratثs mund tث klasثfikohen nث: akte normative ose tث pثrgjithثshme dhe akte konkrete ose individuale.
35a. Aktet normative ose tث pثrgjithshme dhe Aktet normative ose tث pergjithshme janث aktet qث organet e administratثs shtetثrore I nxjerrin nث veprimtarinث e vet dhe me tث cilat rregullojnث norma tث sjelljes nث mثnyrث abdstrakte pثrkatثsisht tث pثrgjithثshme. Kثto norma ju pثrkasin numrit tث pacaktuar tث njerzثve dhe rasteve. Aktet normative tث pergjithثshme tث cilat I nxjerrin organet administrative janث: rregullore, urdhثresat dhe udhثzimet.
35a1. Rregullorja dhe Rregullorja ثshtث akt juridik normativ ose akt I pثrgjithshثm I organeve tث administratثs. Ky akt ka karakter normativ, sepse pثrmban dispozita tث pثrgjithثshme, tث cilat duhet tث zbatohen nga subjektet juridike administrative nث fushat pثrkatثse tث administratثs shtetثrore. Rregullorja nxirret pثr dy qثllime tث caktuara: e para pثr tث pثrcaktuar organizimin e brendثshem tث organit dhe e dyta, pثr tث pثrcaktuar rrethveprimin e tij.
35a2. Urdhثresa dhe Urdhثresa ثshtث akt juridik normativ ose akt I pثrgjithshثm I administratثs, me tث cilin behet zbatimi I dispozitave ligjore dhe I akteve tث pثrgjithثshme tث kuvendeve tث bashkثsive shoqثrore-politike dhe tث organeve ekzekutive tث tyre. Marثdhثniet kryesore qث krijohen nث jetثn e njث vendi, si rregull rregullohen nث mثnyrث primare me akte ligjore (ligje dhe dekrete) SI pثrjashtim pثr rastet kur vet ligji e lث rregullimin e marrثdhثnieve tث caktuara shoqثrore nث kompetencثn e organeve tث administratثs shtetثrore dhe kryesisht nث kompetencثn e Qeverisث ajo I rregullon ato me Urdhثresa. Prandaj urdhثresat nga natyra juridike janث akte me karakter tث pثrgjithshثm. Ato zakonisht pثrcaktojnث rregulla tث detyrueshme sjelljeje pثr njث rreth tث gjerث personash dhe pثr zbatimin e kثtyre rregullave zakonisht parashikojnث edhe sanksione administrative.
35a3. Udhثzimi dhe Udhثzimi ثshtث akt juridik normati ose akt I pثrgjithshثm I administratثs dhe nxirret me qثllim tث drejtimit, kثshillimit ose dhثnies sث instrukcioneve tث ndryshme, lidhur me zbatimin e ligjeve apo dispozitave tjera dhe tث akteve tث pثrgjithshثme tث kuvendeve e organeve ekzekutive tث tyre. Udhثzimi ka karakter tث detyrueshem por edhe fakultativ. Udhثzimi I detyrueshem zakonisht nxirret nga organet e administratثs mث tث lartث dhe u drejtohet organeve tث administratثs mث tث ulثt kثshtu qث atyre u ndihmon pثr tث zbatuar mث leht dispozitat e ndryshme ligjore. Udhثzimi fakultativ nxirret si instruksion profesional nثpثrmjet tث cilit njث organ mث I lartث I udhثzon organit tjetثr mث tث ulثt tث administratثs se si duhet tث kryej njث punث profesionale.
36. Aktet administrative dhe Per aktin administrativ janث me rثndثsi kثto karakteristika: konkretثsia, autoritetثsia dhe veprimi I tij juridik. Akti administrativ mث sث shpeshti pثrkfizohet si akt juridik me tث cilin nث mثnyrث autoritative vendoset njث qثshtje konkrete. Atributi juridik ose “veprimi juridik†shثrben pثr tu dalluar nga aktet materiale tث cilat nuk e kanث kثtث cilثsi, ndثrsa atributi “konkret†shثrben pثr ta dalluar nga aktet e pثrgjithshme juridike, pثrkatثsisht nga aktet tث cilat I pثrkasin njث numri tث madh tث rasteve.
37. Llojet e akteve administrative dhe Aktet administrative mund tث klasثfikohen sipas kritereve tث ndryshme.
- Aktet individuale dhe gjenerale dhe Ndarja e akteve administrative nث akte individuale dhe akte gjenerale bثhet nث bazث tث kriterit themelor se akti i pثrket personave individualisht tث caktuar apo tث pacaktuar. Pثr aktin administrativ individual ثshtث karakteristikث se personi pثrkatثsish personat janث tث shثnuar me emثrp.sh leja qث i ipet personit konkret pثr hapjen e punثtorisث zejtare. Akti gjeneral u pثrket shumث personave tث cilثt nuk shثnohen me emثr nث akt. Edhe pse nث akt nuk shثnohen emrat e personave tث cilثve u pثrket akti ata mund tث caktohen p.sh akti me tث cilin banorثve tث njث lagjeje apo tث nje rruge I urdhثrohet qث tث marrin pjesث nث shuarjen e zjarrit. Akti gjeneral ndryshon prej ati tث pثrgjithshثm sepse nuk ثshtث I karakterit tث pثrgjithshثm meqث nuk pثrman normثn e pثrgjithثshme por pثrmban noremثn vetثm pثr njث rast (shuarjen e zjarrit, evitimi I vثrshimit etj).
38. Aktet konstitutive dhe deklarative dhe Aktet me tث cilat formohen marrثdhثniet juridike, pra ato akte me tث cilat krijohen, ndryshohen a prishen marrثdhثniet juridike quhen akte konsitutive p.sh vendmimi me tث cilin lejohet ndثrtimi I objektit tث caktuar nث njث pronثsi toksore, leja pثr bartjen e armثs etj Kثtu ثshtث karakterisike se marrثdhثnia juridike mث parث nuk ka ekzistuar ndثrmjet organit dhe palثs. Pثrmes aktit nث fakt formohet marrثdhثnia. Efekti I kثtij akti ثshtث nga momenti I nxjerrjes sث tij pra ex nunc.
Akte deklarative quhen aktet me tث cilat vetثm vثrtetohet ekzistimi I marrثdhثnieve juridike administrative. Kثtu marrثdhثnia juridike mث parث ka ekzistuar prandaj me akt vetثm bثht vثrtetimi I ekzistimit tث saj. Veprimi marrثdhثnies juridike ثshtث nga momenti kur ثshtث krijuar marrثdhثnia pra ex tunc. Akt deklarativ ثshtث p,sh akti mbi pushimin e shثrbimit personit ushtarak tث caktuar me fuqinث e ligjitetj.
39. Aktet pozitive dhe negative dhe Aktet pozitive janث ato akte administrative tث cilat prodhojnث ndonjث ndryshim nث marrثdhثniet ekzistuese juridike, qoftث nثse krijohen marrثdhثniet e reja, qoftث nثse ndryshojnث ato ekzistuese apo prishen. Akt pozitiv ثshtثp.sh vendimi me tث cilin personit tث caktuar I pثrcaktohet lartثsia e tatimit.
Akte negative I quajmث ato akte administrative me tث cilat refuzohet ndryshimi I marثdhثnies ekzistuese juridike. Kثto akte nxirren sipas kثrkesثs sث palثs. Kثshtu akte negative janث aktet me tث cilat refuzohet kثrkesa pثr nxjerrjen e lejeve pثr bartjen e armثs, pثr hapjen e punثtorisث zejtare etj. Kثtu pra organi nxjerr aktin me tث cilin deklaron se nuk dثshiron ta ndryshoj gjendjen ekzistuese. Ndodh qث tث mos deklarohet fare meq rast kemi tث bثjmث mث heshtjen e administratثs. Heshtje tث administratثs kemi atثher kur organi kompetent nuk nxjerr vendimin nث afatin e caktuar. Nثse procedura ثshtث hapur me kثrkesثn e palثs, ai afat ثshtث tridhjet ditث nga dita e dorثzimit tث kثrkesثs, ndثrsa nثse procedura hapet me kثrkesثn e organit, afati ثshtث gjashtثdhjet ditث. Nثse organi kundثr vendimit tث tث cilit ankesa ثshtث e lejueshme, nuk e nxjerrث kثtث brenda afatit tث caktuar, atثher pala ka tث drejtث ankese nث organ mث tث lartث. Nثse organi I shkallثs sث dytث nuk e nxjerr vendimin nث afatin e caktuar prej gjashtثdhjet ditثsh dhe as nث afatin plotثsues shtatث ditثsh, para mund tث hapث konfliktin administrativ sikunثr tث jetث refuzuar ankesa e saj (sipas legjislacionit tث Jugosllavisث).
40. Aktet juridiksht tث lidhura dhe aktet nث bazث tث qmuarjes sث lirث dhe Aktet juridikisht tث lidhura janث ato akte administravie te tث cilat qث mث paث ثshtث pثrcaktuar se duhet tث nxirren dhe se qfarث do tث jetث pثrmbajtja e tyre. Iniciativa pثr nxjerrjen e aktit dhe pثrmbajtja e tij shprehimisht ثshtث pثrcaktuar me ligj. P.sh vendimi mbi dhثnien e lejes pثr ndثrtim.
Aktet nث bazث tث qmuarjes sث lirث janث ato akte te tث cilat organit me ligj I ثshtث dhثnث mundثsia qث sipas bindjes sث vet tث lirث dhe vlerثsimit tث interesit tث pثrgjithshثm tث vendos nث rastin konkret. P,sh Dhثnia shtetثsisث, mbi dhثnien e ndihmave tث caktuara etj.
41. Aktet e njث organi dhe aktet e pثrbثra dhe Aktet administrative mund tث klasثfikohen nث akte administrative tث njث organi dhe aktet administrative tث pثrbثra pثrkatثsisht tث shumث organeve. Rast mث I shpeshtث ثshtث qث aktin administrativ ta nxjerr njث organ qoftث individual ose kolegjial. Pثrjashtimisht njث akt administrativ mund ta nxjerrin dy a mث shumث organe. P.sh nxjerra e pثrbashثt e akeve administrative, nxjerrja e aktit me pثlqimin e mثparثshثm tث organit tjetثr, nxjerrja e aktit me vثrtetimin ose lejen e organit tjetثr ose nxjerrja e vendimit pasi tث jetث marrث mendimi nga ana e organit tjetثr.
42. Elementet pثrmbajtثsore tث aktit administrativ dhe janث: konkretizimi I lثndثs dhe I subjekteve tث aktit, dispozitivi, arsyetimi dhe udhثzmet pثr mjetin juridik. Akti administrative nث radhث tث parث pثrmban lثndثn pثr tث cilثn bثhet fjalث edhe subjektet, pثrkatثsisht palثt tث cilave u pثrket. Esenca e pثrmbajetjes sث aktit administrative ثshtث dispozitivi dmth vendimi me tث cilin vendoset lثnda. Prandaj dispozitivi pثrmban shprehjen e vullnetit tث organit tث administratثs me rastin e vendosjes sث lثndثs sث caktuar, pثrkatثsisht marrثdhثnies sث caktuar. Dispozitivi ثshtث elementi mث pثrmbajtثsor dhe pa tث nuk ka akt administrative. Nث asryetim shثnohet pse ثshtث vendosur ashtu siq ثshtث thثnث nث dispozitivin e vendimit.Arsyetimi shpreh parimin e ligjshmثrisث dhe nث tث palثs I pasqyrohet gjendja faktike dhe dispozitat materiale, nث bazث tث tث cilave ثshtث vendosur qثshtja, pثrkatثsisht ثshtث nxjerrث vendimi. Nث udhثzim mbi mjetin juridik, pala informohet mbi mundثsinث pثrkatثsisht pamundثsinث e pثrdorimit tث mjetit tث caktuar juridik. Nثse pala ka mundثsi atثher nث udhثzim shثnohet se para cilit organ mund ta shfrytثzoj kثtث tث drejtث dhe nث qfar afati mund tث bثjث kثtث.Udhثzimi ka gjithashtu nثnshkrimin, datثn dhe vulثn e organit.
43. Aktet materiale tث administratثs dhe Aktet materiale janث akte nث tث cilat mbahen shثnime tث ndryshme mbi dukuritث e ndryshme ose kumtohen shثnime e tث dhثna dhe provohen faktet mbi ato tث dhثna. Aktet materiale nuk janث akte nث kuptimin teknik por veprime tث thjeshta administrative profesionale. Aktet materiale janث tث ndryshme dhe ndahen nث:
43a. Aktet e evidentimit ose dokumentacionit dhe Kثtu pثrfshihen aktet nث tث cilat mbahet evidenca, pثrkatثsisht dokumentacioni i dukurive dhe i tث dhثnave tث ndryshme p.sh regjistrat protokollet librat e ndryshme etj.
43b. Aktet e dhثnies e tث marrjes sث deklaratave dhe Organet administrative pثr dukuritث tث ndryshme nث bazث tث kثrkesثs sث subjekteve tث ndryshme marrin deklarata tث ndryshme si p.sh deklarata me tث cilat pasqyrohet gjendja ekonomike dhe personale e subjekteve tث ndryshme.
43c. Aktet e lajmثrimit ose kumtimit dhe Kثtu pثrfshihen lajmثrime, kumtesa e tregonjثs tث ndryshثm mbi tث dhثnat e caktuara pثr subjektet e ndryshme.
44. Marrثdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs dhe marrdhثniet e saj me organet tjera tث pushtetit
- Klasثfikimi I veprimtarisث sث organeve tث administratثs dhe Veprimtaria e organeve tث administratثs shtetثrore ثshtث mundur tث klasثfikohet nث mثnyra tث ndryhsme p.sh sektore, degث, fushث dhe shثrbime administrative.
44a. Sektorثt dhe Si rregull pثrfshijnث punثt administrative nث degث tث adminsitratثs shtetثrore. Varثsisht nga vendet e ndryshme sektorثt organizohen nث mثnyra tث ndryshme. Kثshtu p.sh sektorثt e veprimtarisث sث administratثs shtetثrore n ثish-Jugosllavi klasثfikohen nث tre mث kryesoret.Sektori I administratثs politike qث pثrfshin punث e administratثs nث degثt e mbrojtjes, punثve tث brendshme, tث jashtme nث fushثn e administratثs gjyqثsore dhe tث pثrgjithshme, pastaj Sektori I punثve ekonomike dhe Sektori I administratثs shtetثrore nث fushثn e veprimtarisث shoqثrore.
44b. Degث tث administratثs - konsiderohen punثt, pثrkatثsisht grupi I punثve administrative, qث kanث njث ndثrlidhje, kanث ngjajshmثri dhe pثrmbثjnث njث tثrثsi tث vetme.
44c. Fushث tث administratثs shtetثrore - emثrtohen degث tث copثtuara tث saj dmth tثrثsi mث tث ngushta se ajo. Kثshtu p.sh degث tث administratثs paraqet industria, ndثrsa fusha e saj janث: industria ndثrtimore, industria metalike etj.
44d. Shثrbimet administrative- paraqesin njث nocion ende mث tث ngushtث se sa fusha e administratثs. أ‹shtث fjala pثr punثt administrative tث specializuara, tث cilat nث rastet mث tث shpeshta janث tث organizuara nث organe tث mvetثsishme dhe nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme, siq janث p.sh inspektoratet.
45. Marrثdhثniet ndثrmjet vet organeve tث administratثs dhe Marrdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs ndahen nث tri grupe themelore:
Nث tث parin pثrfshihen marrdhثniet e tث gjitha organeve tث administratثs pa marrث parasysh sث a bثhet fjalث mbi marrdhثniet ndثrmjet organeve tث njث njثsie territoriale, ose ndثrmjet organeve tث njثsive tث ndryshme territoriale. Kثto marrdhثnie shprehen nث dhثnien e ndihmثs juridike
Nث tث dytin bثjnث pjesث marrdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs sث njثsive tث ngushta dhe tث gjera territoriale. Kثto janث tث ashtuquajturat marrثdhثniet vertikale ndثrmjet organeve tث administratثs.
Nث tث tretin hyjnث marrثdhثniet e ndثrsjellta, pثrkatثsisht ato reciproke tث organeve tث sث njثjtثs njثsi territoriale. Kثto janث tث ashtuquajturat marrثdhثnie horizontale ndثrmjet organeve tث administratثs.
45a. Dhثnia e ndihmثs juridike dhe nثnkupton ushtrimin e veprimeve tث caktuara tث njث organi pثr njث organ tjetثr tث administratثs, pa marrث parasysh sث a bثhet fjalث mbi marrdhثniet ndثrmjet organeve tث njث njثsie territoriale, apo tث ndryshme territoriale. Nث procedurثn administrative administrative njihen dy rastث tث ndihmثs juridike:
Kur organi duhet tث kryej ndonjث veprim nث procedurث jashtث territorit nث tث cilin shtrihet kompetenca e tij (e ashtuquajtura ndihmث jruidike e obligueshme). Dhe
Kur organi kryerjen e ndonjث veprimi nث procedurث ia beson organit tjetثr pثrkatثs I autorizuar pثr ndثrrmarjen e veprimit tث tillث (e ashtuquajtura ndihmث juridike facultative).
45b. Mardhثniet vertikale dhe ndثrmjet organeve tث administratث zhvillohen nث bazث tث dy parimeve themelore: Parimit tث mvetثsisث sث njثsisث territoriale, parimit tث rendit komunal.
45a. Parimi I mvetثsisث sث njثsisث territoriale dhe nثnkupton interesat specifike, pثrkatثsisht shkallثn e interesave tث secilثs njثsi, vendosjne e mvetثsishme mbi ato interesa dhe ekzistimin e organeve tث administratثs nث secilثn njثsi territoriale.
45b. Parimi I rendit komunal dhe ثshtث I rثndثsishثm pثr marrdhثniet vertikale tث organeve tث administratثs pثr shkak se nث parim tث gjitha aktet e pثrgjithshme (publike) ushtrohen nث komunث, si njثsi themelore territoriale nثse nuk gjenden shprehimisht nث kompetenvث tث njثsisث mث tث gjerث.
45c. Subordinimi dhe paraqet detyrimin e organeve tث nثnshtruara qث ti kryejnث urdhثresat konkrete tث organeve eprore.
46. Mardhثniet e organeve tث administratثs me organet ligjvثnثse dhe mund tث vثshtrohen nث kuadثr tث disa grupeve tث qثshtjeve siq janث:
a). tث drejtat e karakterit organizativ dheshprehen nث autorizimet e organeve ligjvثnثse qث ti pثrcaktojnث parimet e pثrgjithshme tث organizimit tث tyre (makroorganizimi I administratثs).
B). Tث drejtat e karakterit funksional shprehen nث autorizimet e organeve ligjvثnثse tث nxjerra me dispozita, tث cilat janث tث detyrueshme pثr organet e administratثs shtetثrore, sepse paraqesin bazثn pثr punثn e tyre
c). tث drejtat e karakterit personal shprehen nث autorizimet qث tث emثrojnث dhe shkarkojnث funksionart e organeve tث administratثs shtetثrore.
47. Mardhثniet e organeve administrative me organet ekzekutive dhe mund tث veshtrohen nث kuadثr tث disa grupeve tث mardhثnieve:
47a). Tث drejtat e karakterit organizativ shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث parimet e pثrgjithshme tث organizmit tث brendثshثm tث organeve tث administratثs shtetثrore
47b). Tث drejtat e karakterit funksional shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث tث drejtat dhe detyrat e organeve tث administratثs shtetثrore, tث drejta kثto qث realizohen pثrmes nxjerrjes sث akteve pثr zbatimin e ligjeve dhe tث dispozitave dhe tث akteve tjera tث pثrgjithshme tث organeve ligjvثnse.
47c) Tث drejtat e karakterit personale shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti emثrojnث dhe shkarkojnث funksionarثt e organeve tث administratثs shtetثrore qث nuk emثrohen dhe shkarkohen nga organet ligjvثnثse.
47d) Te drejtat e karakterit financiar dhe shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث kriteret pثr shfrytثzimin e mjeteve pثr punثn e organeve tث administratثs shtetثrore.
48. Marrثdhثniet e organeve tث administratثs me gjykatat dhe Organet e drejtثsisث ushtrojnث forma tث caktuara tث kontrollit mbi punثn e oraneve tث administratثs shtetثore. Ekzistojnث disa forma tث kontrollit:
a) Kontrolli I kushtetutshmثrisث dhe ligjshmثrisث sث akteve tث pثrgjithshme tث organeve tث administratثs
b) kontrolli I ligjshmثrisث sث akteve administrative.
49. KONTROLLI I PUNأ‹S Sأ‹ AMINISTRATأ‹S dhe kontrolli I brendثshثm I administratثs dhe Me kontroll administrativ kuptojmث ndikimin qث ushtron organi administrativ epror mbi organet varثse, lidhur me kryerjen e sukseshme tث detyrave tث tyre zyrtare (ky ثshtث kontrolli I brendثshem), ose ndikimin e organit tث specializuar administrativ mbi organet tjera administrative dhe mbi zbatuesit e tjerث, me qثllim tث sigurimit tث zbatimit tث rregullt nga ana e atyre ligjeve e akteve nثnligjore tث organeve mث tث lartث (ky ثshtث kontrolli I jashtثm).
Nث sistemin administrativ bashkثohorث, kontrolli I brendثshem administrativ zhvillohet nث dy forma:
49a. kontrolli instancional - l bثhet si rregull, nث bazث tث paknaqثsisث sث shprehur nga ana e palثs, dmth nث bazث tث ankesثs. Pثrmes ankesثs goditet njث akt konkret administrativ I organit tث ulثt administrativ para organit mث tث lartث.
49b. Kontrolli kierarkik- bثhet nث bazث tث pushtetit kierarkik dhe kثshtu organet mث tث larta administrative kanث jo vetثm tث drejtث, por edhe detyrim qث tث mbikqyrin punثn e organeve mث tث ulثta. Mbikqyrja mund ti pثrkas akteve konkrete individuale tث organeve tث ulثta dhe mund ti pثrkas edhe punثs sث tثrثsishme tث njث ose mث shumث organeve tث ulثta. Mbikqyrja bثhet pثrmes inspekcionit dhe revizionit
50. Kontrolli I jashtثm I administratثs dhe kontrolli nga ana e parlamentit dhe paraqet njثrin nga format mث tث rثndثsishme tث kontrollit polititk. Pثrmes kثti kontrolli veqanarisht pretendohet
a) sigurimi I funksionimit tث rregullt dhe tث mirث tث administratثs
b) garancimi I ligjshmثrisث dhe mbrojtja e tث drejtave tث qytetarثve dhe
c) ushtrimi I mbikqyrjes sث pثrgjithshme mbi veprimtarinث administratie
Kontrolli I jashtem ka pثr qellim adekuatitetin tث veprimtarisث administrative nث normat themelore nga ana e pushtetit politik. Nث shumicثn e vendeve bashkohore organet e kontrollit tث jashtثm ushtrojnث jo vetثm kontrollin e ligjshmثrisث por shpeshher ushtrojnث edhe kontrollin e oportunitetit nث fusha tث caktuara. Kontrolli parlamentar nث vendet me demokraci tث zhvilluar paraqet njثrثn nga format mث tث rثndثsishme tث kontrollit tث jashtثm. Ai shfaqet si njث formث e kontrollit politik pثrmثs sث cilثs, me anث tث parlamentit ose tث komiteteve a komisioneve tث tij dثshirohet qث tث ndikohet nث funksionin ekzekutiv, tث cilin e ushtrojnث qeveritث dhe organet e administratثs shtetثrore dhe subjektet tjera.
51. Ombudspersoni si lloj I kontrollit tث punثs sث administratثs dhe Paraqet njثrin nga llojet e kontrollit mbi punثn e administratثs. Flaja “ombudsman†ثshtث huazuar nga gjuha suedeze qث do tث thotث ndثrmjetثsuesin ose pثrfaqsuesin. Ombudsmani pثrfaqson njث organ I cili ka pثr detyrث qث tث mbrojث qytetarثt.Ombudsmani zhvillohet sidomos nث vendet me sistem parlamentar ose nث vendet ku kontrolli I administratثs nuk ثshtث siguruar si duhet. Funksionet e ombudsmanit janث: qث ti hulumtoj tث gjitha rastet e shkeljes tث sث drejtثs dhe ligjeve, pثr tث cilat merr vesh ose pثr tث cilat I drejtohen qytetarثt, qث tث udhثheq procedurثn dhe tث ndjek pثrpara gjyqit qdo funksionar, I cili nث ushtrimin e detyrave tث veta nga favoritizimi, korumpiteti ose pثr qfardo motivi tjetثr, shkel ligjin dhe lث anash pثrgjegjثsinث e vet, qث ti vlersoj tث gjitha aktet juridike dhe aktgjykimet e gjykatave supreme dhe tث ndjek bile edhe gjyqtarثt mث tث lartث nثse konsiderohen se kanث nxjerrث aktgjykim tث padrejtث qث ti paraqes Kuvendit qث tث tregoj pثr dobثsitث e ligjeve dhe ti propozojث ndryshimet dhe shtesat, apo nxjerrjen e ligjeve tث reja etj.
52. Kontrolli gjyqثsor I administratثs dhe Kontrolli gjyqثsor I administratثs nثnkutpon autrozimet tث cilat I jepen njث organi tث pavarur nga pushteti politik dhe nga administrata qث ti zgjidhe konfliktet, tث cilat janث tث shkaktuara me funksionimin e administratثs. Funksioni themelor I kontrollit gjyqثsor konsiston nث sigurimin e mbrojtjes sث qytetarثve nث raport me administratثn. Zgjidhja e konflikteve administrative I ثshtث besuar organeve gjyqثsore.
53. Mjetet e kontrollit politik tث administratثs dhe nث kuptim tث pثrgjithshثm emثrohen ato mjete tث cilat kanث pثr qثllim qث tث ndikojnث nث organizatat administrative lidhur me rolin e tyre me mekanizmin e pushtetit.Sipas prfesor Pusiqit, mjetet e kontrollit politik tث administratثs ndahen nث dy grupe themelore:
a) nث organizative dhe
b) nث funksionale
Mjetet organizative tث konrtollit politik sipas tij janث: decentralizimi nث kuptimin mث tث gjerث; ndarja e funksioneve dhe parimi I kolegjialitetit, ndثrsa nث mjetet funksionale, I njثjti autor pثrmbledh vendosjen e qytetarثve, pjesmarrjen e qytetarثve nث kufizimin e administratثs me norma.
54. Mjetet organizative tث kontrollit dhe Me decentralizim nثnkuptohet secili dobثsim I ndikimit tث qendrثs sث caktuar tث njث sistemi tث organizuar nث pjesث tث atij sistemi. Si mjet I kontrollit politik tث administratثs, decentralizimi mund tث aplikohet me qثllim tث zvogثlimit tث ndikimit tث qendrave tث caktuara tث pushtetit politik nث pjesث tث caktuara tث indstrumentit administrativ e poashtu edhe me qثllim tث dobثsimit tث lidhjeve brenda vet aparatit administrativ. Format kryesore praktike tث decentralizimit janث “ndarja e sovranitetitâ€, pثrkatثsisht federata, konfederata dhe forma tjera tث shteteve tث pثrbثra, pastaj decentralizimi territorial, veqanثrsiht vetadministrimi lokal dhe decentralizimi I vثrtetث nga krijimi I llojeve tث natyrshme tث sistemeve organizative paralele pثr rrethin e njثjtث tث punثve dhe deri te bartja e punثve administrative nga njث sistem I organizuar qendror, zakonisht nga administrata shtetثrore nث organizata tjera qث gjendejn jasht atij sistemi.
54a. Ndarja e funksioneve dhe paraqet rast tث veqant tث decentralizimit tث vثrtetث nث vet kulmin e administratثs dhe tث organizimit tث pushtetit.Mvetثsia organiative e bartثsve tث pushtetit lehtثson kontrollin politik dhe krijon dy institucione tث rثndثsishme tث kontrollit tث administratثs.
54b. Kolegjialiteti dhe si mjet I kontrollit politik tث administratثs do tث thotث besimin e vendimeve tث caktuara ose tث vendosjes nث pثrgjithثsi nث organizatثn administrative, njثkohesiht dy ose mث shumث vetave (funksionarثve eprore).
55. Mjetet funksionale tث kontrollit dhe Vendosja e qytetarثve nثnkutpon tث drejtثn e tث gjithث qytetarثve me tث drejta politike qث tث marrin pjesث nث nxjerrjen e vendimeve qث I pثrkasin administratثs. Forma tث veqanta tث vendosjes sث qytetarثve janث;
- konsulltimi I qytetarثve dhe
- tubimet e qytetarثve.
Konsulltimi i qytetarثve nuk paraqet fomث tث pثrherثshme organizative; vendimi I pثrket qoftث qثshtjeve kushtetuese e ligjore (referendumi), qoftث qثshtjeve tث tjerap.sh ndryshimeve eventuale territoriale (plebishiti
Tubimi I qytetarثve ثshtث formث e pثrherثshme organizative e vendosjes sث qytetarثve (nث procedurثn zgjedhore) etj.
Kufizimi me norma dhe nثnkupton ekzistimin e atyre rregullave tث cilat nث qfardo mثnyre respektivisht pثrkufizojnث veprimtarinث e administratثs (instrumente tث kontrollit politik janث: kushtetuta dhe institucionalizimi I kontrollit pثrmes gjykatave.
56.Pثrgjegjثsia politike e administratثs dhe pثrkufizimi I nocionit tث pثrgjegjثsisث dhe Pergjegjثsia pثrcaktohet si raport I njeriut dhe pushtetit pثrkatثsisht shoqثrorsث. Lloji dhe sistemi I pثrgjegjثsisث varen nga lloji I normave juridike.Nث kutpimin mث tث pثrgjithshثm pثrgjegjثsia paraqet raportin midis veprimi dhe paojave tث tij. Nث tث drejtثn publike pثrgjegjثsia ka kaluar nثpثr kثto faza: periudha e mospergjegjثsisث shtetثrore, periudha nث tث cilثn pثrgjegjثsia e shtetit fillon tث zhvillohet, krahas zhvillimit tث sث drejtثs administrative, dhe periudha bashkثkohore e pثrgjegjثsisث sث shtetit.
57. Pثrgjegjثsia politike dhe Teoria I njeh dy lloje themelore tث pثrgjegjثsisث:
- Pثrgjegjثsinث shoqثrore, tث cilثn e karakterizojnث elementet pثrkatثse shoqثrore e jo sanksionet juridike dhe
- Pثrgjegjثsinث juridike, me obligimet juridikisht tث pثrcaktuara dhe tث sanksionuara me kushtet dhe me format e pثrgjegjثsisث.
Bazثn e pثrgjegjثsisث politike e paraqet puna jooportune e cila nuk ثshtث nث pajtim me qثndrimin, pikapmjet, me mendimin ose interesat e forumit, pثrkatثsisht organit, para tث cilit jepet pثrgjegjثsia.
Pثrgjegjثsia politike ثshtث ajo pثrgjegjثsi ku p.sh nثnpunثsit e aparatit shtetror e kanث jo vetثm kur e kryejnث krimin, shkeljen administrative, o kur I shkaktojnث dثme materiale institucionit, por kur nuk plotثsojnث detyrat e tyre me karakter politik. Pثrgjegjثsi tث tillث kanث p,sh nثnpunثsit e zgjedhur tث aparatit, nث rastin kur justifikojnث besimin e zgjedhثsve.
Krahas pثrgjegjثsive tjera p.sh pثrgjegjsive penale materiale dhe disiplinore qث janث forma tث rregullta tث pثrgjegjثsive juridike dhe tث cilat janث tث rregulluara me norma jridike, pثrgjegjثsia politike nuk ثshtث juridikisht e rregulluar dhe e karakterizon raporti I besimit. Pergjegjثsia politike nثnkupton pثrgjegjثsinث pثr punثn jooportune dhe jo edhe pثr punثn e paligjshme. Te pثrgjegjثsia politike sanksioni shpreheht me ndثrprerjen e raportit tث votbesimit, me atث tث revokimit, ndثrrimit pثrkatثsish shkarkimit tث titullarit tث funksionit nga ana e forumit apo orgnait. Kurse te sanksioni mbi pثrjgegjsinث penale ثshtث denimi penal, I cili varet nga vepra e kryer, pثr pثrgjegjsin materiale dhe kompenzimi I dثmit ndثrsa pثr pثrgjegjثsinث disiplinore dhe masa pثrkatثse disiplinore.
58. Nocioni dhe baza e pثrgjegjثsisث politike tث ministrave dhe Pثrgjegjثsia politike e ministrit u lind sث pari nث Angli. Baza e pثrgjegjsisث politike tث ministrave, mund tث jetث e trefisht, ata mund tث jenث pثrgjegjثs pثr:
- punثn e vet
- punثn e organit nث krye tث tث cilit janث
- pثr punثn e shefit tث shtetit
Pثrgjegjثsia politike e ministrave shtrihet edhe nث punen e resorit nث krye tث tث cilit ndohet. Puna e ministrave duhet doemos tث jetث nث pajtim me politikثn e resorit dhe vetvetiu me politikثn e Qeverisث e cila duhet doemos ti pثrgjigjet vullnetit tث Parlamentit.
Pثrgjegjثsia politike e ministrave mund tث jetث individuale dhe kolektive. Pثrgjegjثsia individuale nثnkupton pثrgjegjثsinث e vet ministrit, ndثrsa pثrgjegjثsinث kolektive e ka Qeveria.Pثrgjegjثsia individuale bazohet nث aktet dhe veprimet e ministrit pثrkatثs, ndثrsa pثrgjegjثsia kolektive nث punثn e Qeverisث si forum kolegjial.
E DREJTA ADMINISTRATIVE
1. E drejta dhe normat juridike dhe E drejta nثnkupton njث sistem normash juridike tث cilat i sanksionon shteti me qثllim tث mbrojtjes sث rendit shoqثror. Nث shoqثrinث e civilizuar njerzit sillen sipas normave (rregullave) shoqثrore tث cilat i krijojnث vet. Kjo dmth qث njeriu nuk mund tث sillet ashtu siq do tث dثshironte ai vet ndaj antarثve tjerث tث shoqثrisث mirثpo nث bazث tث rregullave shoqثrore. Normat shoqثrore janث tث ndryshثme, ndثrsa mث tث njohurat janث: morali, zakoni dhe e drejta.
Normat juridike pثrbثhen nga dy elemente: dispozicioni dhe sanksioni. Dispozicioni pثrmban rregullثn e sjelljes me tث cilثn urdhثrohet ose ndalohet diqka. Mosrespektimi i asaj rregulle dmth dispozicionit shpie deri tث aplikimi i sanksionit, pثrkatثsisht dhunثs shtetثrore, dثnimit etj.
2. Nocioni i pushtetit dhe Pushteti paraqet raportin midis dy subjekteve nث tث cilin njثri subjekt i urdhثron subjektit tjetثr, ndثrsa ky i dyti atث urdhثr e kryen dhe e respekton. Pushteti shtetثror ثshtث i mveshur me aparatin e dhunثs. Pushteti shtetثror pثrbثhet nga dhثnia e urdhثrave mbi sjelljen e njerzثve nث shoqثri, prapa tث cilثve nث rast mosrespektimit tث tyre, qثndron aparati I shtetثror I dhunثs. Nث kثtث mثnyrث shteti ushtron pushtetin e tij nث dhثnien e urdhثrave mbi sjelljen (dispozicionin) dhe mbi sanksionin qث nثnkupton krijimin e sث drejtثs. Aty edhe krijohet lidhja e shtetit me tث drejtثn.
3. Pثrkufizimi i administratثs shtetثrore dhe Administrata shtetثrore pثrfaqثson njثrin nga instrumentet e aparatit shtetثror pثrmes tث cilit shteti ushtron veprimtarinث e vet. Ajo
veprimtari shtrihet nث fusha tث ndryshثme tث jetثs shoqثrore, politike dhe ekonomike tث njث vendi. Njث nga format e veqanta tث ushtrimit tث veprimtarisث sث shtetit ثshtث administrata shtetثrore. Nga pikثpamja juridike administrata shtetثrore edhe vet paraqitet nث forma tث ndryshثme, ndثrsa dy janث format themelore tث shprehjes sث saj. E para administrata shtetثrore nث formثn e instrumentit shtetثror dhe e dyta administrata nث formثn e veprimtarisث shtetثrore. Pثr kثtث arsye nga njث kuptim i pثrgjithثshثm i administratثs shtetثrore burojnث dy kuptime tث veqanta:
I pari, kuptimi formal ose organizativ I administratثs shtetثrore dhe
I dyti kuptimi material ose funksional I administratثs shtetثrore.
Me administratثn shtetثrore nث kuptimin formal dhe organizativ tregohet tثrثsia e sistemit tث posaqثm tث atyre organeve shtetثrore, tث cilat njihen si organe tث administratثs shtetثrore dhe tث cilat ngarkohen me ushtrimin e pushtetit shtetثror nث formث tث veprimtarisث sث administratثs shtetثrore.
Me administratثn shtetثrore nث kuptimin material-funksional tregohet jo mث aparati administrative I shtetit, por vet veprimtaria shtetثrore qث zhvillon ky aparat dmth tregohet veprimtaria qث zhvilohet nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit.
4. Akti juridik dhe akti administrative dhe Aktet juridike mund tث jenث tث: pثrgjithثshme dhe individuale. Me aktin e pثrgjithثshثm juridik krijohen norma tث pثrgjithثshme juridike, me tث cilat rregullohen marrثdhثniet e caktuara shoqثrore.Midis akteve tث pثrgjithثshme juridike kushtetuta paraqet formثn juridike me pثrmbajtje mث tث lartث sepseme tث â€mvishen normat kryesore juridike“ tث cilat rregullojnث marrثdhثniet mث tث rثndثsishثme nث shoqثri. SI ligj themelor Kushtetuta ثshtث akti juridik me fuqi mث tث lartث nga aktet tjera. Pثrveq kushtetutثs ثshtث edhe ligji I cili paraqet njث formث tjetثr juridike, burim tjetثr I rثndثsishثm juridik (formal) fuqia juridike e tث cilit, nث raporte me kushtetuثn, ثshtث mث I ulثt, kurse nث raport me aktet tjera juridike ثshtث mث e lartث. Pra me aktet e pثrgjithثshme juridike krijohen normat juridike dhe pثrgjithثsisht rregullohen marrثdhثniet shoqثrore, me aktet juridike individuale bثhet konkretizimi I tyre.
Akti administrative dhe Mund tث vثshtrohet nث dy aspekte: atث formal dhe material. Si akt administrative, nث kuptimin formal, konsiderohet akti I organit shtetثror, I cili nxirret sipas procedurثs sث caktuar (procedua administrative), ndثrsa akti administrative nث kuptimin material paraqet shprehjen e vullnetit tث organit shtetثror.
5. Nocioni I marrثdhثnies juridike dhe kuptimi I pثrgjithثshثm I marrثdhثnies juridike administrative dhe Nث kuptimin mث tث pثrgjithثshثm, marrثdhثnia juridike pثrfaqثson njث pozitث shoqثrore tث rregulluar, sipas sث cilثs njerثzit duhet tث sillen. Marrثdhثnia juridike ثshtث marrثdhثnie shoqثrore, ndثrsa ndryshon nga marrثdhثniet tjera, sepse pas marrثdhثnies shoqثrore qثndron shteti, pثrkatثsisht dhuna shtetثrore, ndثrsa pas marrثdhثnieve tjera jo.Qdo marrثdhثnie juridike ثshtث marrثdhثnie midis personave. Keta persona emثrtohen nث tث drejtثn subjekte juridike, tث cilat nuk janث elemente, po janث bartثs tث marrثdhثnies juridike. Qdo marrثdhثnie juridike ka dy elemente: autorizimin juridik dhe detyrimin juridik. Autorizimi do tث thotث mundثsinث e marrjes sث veprimeve tث caktuara, sjelljen e caktuar tث cilat i mbron normat juridike. Ndثrsa detyrimi juridik nثnkupton se njث subjekt ثshtث i obliguar qث tث sillet sipas mثnyrثs qث e kثrkon subjekti tjetثr prej tij. Autorizimi juridik mund tث jetث i trajtuar si e drejtث subjektive dhe si kompetencث.
E drejta subjektive dhe nثnkupton autorizimin e subjektit tث sث drejtثs qث ai tث vlerثsoj interesin e vet dhe tث ndثrrmarث masa adekuate tث mbrojtjes sث interesit tث vet.
Me kompetencث kuptohet e drejta dhe detyra e subjektit tث sث drejtثs qث tث veproj sipas normave juridike. Pثr dallim nga e drejta subjektive ku subjekti vet cakton interesin e vet, dhe vet i ndثrmerr drejtpثrdrejt masat e nevojshme pثr mbrojtejen e tث drejtave tث veta, kompetenca pثrmban edhe obligimin qث tث veprohet sipas normave juridike. Prandaj kompetenca ثshtث autorizim qث tث mbrohet interesi i subjektit tث caktuar.
Marrثdhثnia juridike administrative ثshtث njث marrثdhثnie shoqثrore specifike, e cila ثshtث e rregulluar me normث juridike. Kثto marrثhdثnie krijohen pثrmes aktit administrative dhe nث kثto marrثdhثnie palثt paraqiten si bartث tث drejtash e detyrash tث vendosura dhe tث mbrojtura prej shtetit.
6. Rendi juridik dhe sistemi juridik dhe Uniteti i normave juridike dhe sjelljet e njerثzve sipas atyre normave pثrcaktojnث nocionin e rendit juridik. Rendi juridik pثrfshinث vetثm atث pjesث tث rendit shoqثror, e cila ثshtث e rregulluar me tث drejtثn, kurse rendi shoqثror pثrveq rendit juridik, pثrfshinث edhe atث moral, ekonomik e politik. Pثr nga struktura e tij rendi juridik mund tث ndahet nث pjesثn normative, e cila pثrbثhet nga normat dhe pjesثn faktike e cila pثrbثhet nga sjellja konkrete e njerثzve sipas normave.
Pثr dallim nga rendi juridik, sistemi juridik pثrfaqثson tثrثsinث e tث gjitha normave tث pثrgjithثshme dhe tث veqanta tث sistemuara nث atث mثnyrث qث paraqesin njث unitet logjik tث ndثrlidhur dhe jot ث kundثrthثnثshثm.
Qdo system juridik ka dy elemente kryesore: institucionin juridik dhe degثn juridike. Institucioni juridik nثnkupton tثrثsinث e tث gjitha normave, tث cilat I pثrkasin marrثdhثnies sث njejtث shoqثrore ose grupit mث tث vogثl tث saj dhe tث cilat kanث bazat e njثjta si dhe janث pjesث pثrbثrثse e ndonjث tثrثsie tث caktuar mث tث lartث. Degث juridike quhet tثrثsia e institucioneve tث cilat rregullojnث tث njثjtثn fushث tث marrثdhثnieve shoqثrore mbi bazat e njثjta.
7. Subjekti juridik dhe Subjekt I sث drejtثs ثshtث titullari I tث drejtave dhe detyrave nث marrثdhثniet juridike. Nث fakt, subjektet e sث drejtثs janث titullarثt e tث drejtave dhe detyrave nث rendin juridik: personat juridik dhe personat fizikث.
Personat fizik nuk janث konsideruar gjithmonث subjekte tث sث drejtثs. Nث kohثn bashkohore tث gjith njerثzit tث posalindur bثhen subjekte tث sث drejtث. Qdo person ka aftثsinث juridike por jo edhe pثr tث vepruar. Pثr dallim nga aftثsia juridike, aftثsia pثr tث vepruar nثnkupton ushtrimin faktik tث aftثsisث juridike, pثrkatثsisht realizimin e saj.
Aftثsia pثr tث vepruar fitohet nث moshثn madhore. Personi juridik pثr dallim nga ai fizik nثnkupton shoqatثn e organizuar tث qytetarثve, organin punues, institucionin apo bashkثsinث tjetثr tث cilave me ligj ose me aktin e bazuar nث ligj ثshtث njohur e drejta qث tث jenث titullarث tث drejtave dhe detyrimeve nث rendin juridik.Aftثsia juridike e personave juridik ثshtث aftثsi juridike specifike, ndثrsa aftثsia e personave juridik pثr tث vepruar ثshtث e barabartث me aftثsinث juridike tث kثtyre personave.
8. Organizata administrative dhe E vثshtruar pikثrisht si dukuri reale shoqثrore, organizata administrative paraqet atث lloj organizate, nث tث cilثn njerثzit kryejnث punث tث pثrgjithثshm shoqثrore tث cilat konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit, nث njثrثn anث, dhe nث ushtrimin e shثrbimeve tث caktuara pثr subjektet juridike me mundثsinث e shfrytثzimit tث autorizimit public, nث anثn tjetثr. Mirثpo vثshtirsitث lindin me rastin e pثrcaktimit tث kuptimit “punث tث pثrgjithثshme shoqثroreâ€. Se qka nث tث vثrtetث janث “punثt e pثrgjithثshme shoqثroreâ€, varet nga rregullimet shoqثrore tث vendeve tث ndryshثme qث pثrcaktojnث pثrmbajetjen e tyre. Zakonisht mendohet se “ njث punث merr karakter tث pثrgjithثshثm shoqثror atثher kur atث punث nuk mund ta ushtrojث secili pثr vete ose, sث paku, nuk mund ta ushtroj mirث njث individ, siq e ushtron kثtث, p.sh njث organizatث administrative.
9. Veprimtaria administrative dhe sipas njث koncepti shumica e autorثve veprimtarisث administrative I japin njث kuptim mث tث gjerث se sa qث ai ka nث tث vertetث dhe e pثrkufizon si veprimtari ekzekutive, ku veprimtaria e organeve tث administratثs أ¼araqet vetثm njث dimension tث ushtrimit tث saj. Ata qث pثrfaqثsojnث kثtث concept, kanث parasysh se me ushtrimin e kثsaj veprimtarie nuk merren dy lloje tث veqanta organesh shtetثrore dhe organet ekzekutive, nث njثrثn anث dhe organet administrative nث anثn tjetثr. Veprimtaria ekzekutive ثshtث sipas tyre veprimtari e njejtث dhe e vetme e pushtetit, e cila shfaqet nث tث njثjtثn kohث nث dy aspekte: nث aspektin ekzekutiv dhe nث atث administrative.Tث dyja kثto aspekte I konsiderojnث si dy anث tث sث njejtثs veprimtari shtetثrore, tث ushtruar nga I njثjti system organesh shtetثrore. Koncepti tjetثr, veprimtarinث administrative e shkثputث nga veprimtaria ekzekutive nث kuptimin e gjerث dhe kثshtu nga njث veprimtari e pثrbashkثt, nث fakt shfaqen dy lloj veprimtarish shtetثrore, siq shfaqen dy sisteme organesh qث I ushtrojnث ato veprimtari me pثrmbajtje tث ndryshثme.
10. Procedura administrative dhe Njث nga elementet qث pثrmendet nث teorinث juridike administrative lidhur me procedurثn administrative ثshtث: garancia pثr palثn se do tث nxjerret vendim I ligjثshثm dhe I drejtث; pثrputhjث nث mes gjendjes faktike dhe juridike; mbrojtja juridike e tث drejtave subjective; ndjenja e sigurisث sث palثs; zbatimi I normave juridike materiale etj. Pثrkufizimi mث I ngushtث I procedurثs administrative ثshtث ai qث pثrfshinث nث vete elementin e zbatimit tث normave juridike materiale pثr rregullimin e materieve tث veqanta administrative.
11. E drejta administrative dhe shkenca e saj dhe E drejta administrative pثrdoret nث dy kuptime:
1. Si degث e sistemit juridik ku pثrfaqثson njث tثrثsi normash juridike, me tث cilat rregullohen marrثdhثniet shoqثrore tث caktuara
2. Si degث e shkencثsj juridike, ku merret me studimin e normave juridike me tث cilat rregullohen marrثdhثniet e caktuara shoqثrore.
E drejta administrative pثrgjithثsisht mund tث pثrkufizohej si tثrثsi normash juridike me tث cilat rregullohen marrثdhثniet shoqثrore qث krijohen nث fushثn e veprimtarisث administrative.
12. Objekti I sث drejtثs administrative dhe Normat juridike qث rregullojnث marrثdhثniet shoqثrore, tث cilat pثrbثjnث objektin e sث drejtثs administrative quhen norma juridike administrative. Rregullimi qث u bثn e drejta administrative marrثdhثnieve shoqثrore qث hyjnث nث objektin e saj quhet rregullim juridik administrative.
Nث literaturثn administrative shfaqen pikثpamje tث ndryshثme lidhur me pثrcaktimin e objektit tث sث drejtثs administrative. Object I sث drejtثs administrative paraqesin normat juridike tث caktuara, si dhe marrثdhثniet qث krijohen pثrmes atyre normave ose lidhur me to, edhe pse problemet paraqiten me rastin e pثrcaktimit se cilat norma juridike konsiderohen norma juridike administrative dhe cilat marrثdhثnie juridike janث marrثdhثnie juridike administrative.
Ekzistojnث sث paku dy grupe pثrkufizimesh tث objektit tث sث drejtثs administrative: Pثrkufizimet negative sipas tث cilave e drejta administrative studion normat qث I pثrkasin administratثs dhe nuk I pثrkasin, pثrkatثsisht nuk studiohen nga ndonjث degث tjetثr e sث drejtثs dhe pثrkufizimet positive qث pثrcaktojnث normat qث studiohen nga e drejta administrative.
Pثrkufizimet positive po ashtu mund tث klasثfikohen nث dy grupe: nث ato qث pثr object tث sث drejtثs administrative konsiderojnث tث gjitha normat qث I pثrkasin administratثs, pa marrث parasysh karakterin e marrثdhثnieve, pثrkatثsisht tث veprimtarisث qث ushtron administrate dhe nث pثrkufizimet qث pثr object tث sث drejtثs administrative konsiderojnث vetثm ato norma tث cilat rregullojnث organizatat administrative dhe veprimtarinث administrative, si dhe veprimtarinث e organeve tث tjera lidhur me marrثdhثniet juridike administrative.
13. Burimet e sث drejtثs administrative dhe Teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn e trajton kuptimin e burimeve tث sث drejtثs nث dy drejtime: si burime nث kuptimin material dhe si burime nث kuptimin formal. Si burime tث sث drejtثs nث kuptimin material, teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn kupton forcثn “qث shkakton shfaqjen (krijimin) e sث drejtثsâ€. Si burim formal, teoria mbi shtetin dhe tث drejtثn kupton fromثn me tث cilثn mvishen normat juridike, me fjalث tث tjera kupton tث drejثn positive, respektivisht atث qث ثshtث nث fuqi.
Burimet themelore tث sث drejtثs nث pثrgjithثsi dhe tث sث drejtثs administrative nث veqanti janث: kushtetuta, ligji, dekreti dhe aktet nثnligjore.
Kushtetuta paraqet formثn juridike me pثrmbajtje mث tث lartث, sepse siq ثshtث e njohur, me tث mvishen normat juridike kushtetuese mث kryesore tث cilat rregullojnث marrثdhثniet mث tث rثndثsishثme tث shoqثrisث.
Ligji ثshtث njث formث tjetثr juridike, burim tjetثr juridik nث kuptimin formal, fuqia juridike e sث cilثs nث raport me kushtetutثn ثshtث mث e ulثt, ndثrsa nث raport me aktet tjera juridike ثshtث mث e lartث. Ligji nث tث vثrtetث rregullon njث marrثdhثnie shoqثrore tث caktuar dhe si I tillث ai nxirret nga organi legjislativ sipas procedurثs sث caktuar.
Dekreti poashtu paraqet njثrin nga burimet e sث drejtثs nث kuptimin formal po qث se me tث rregullohet njث marrثdhثnie e caktuar shqثrore. Kur dekreti ka karakter normative dhe kur rregullon marrثdhثnie shoqثrore nث fushثn e administratثs shtetثrore, ai bثhet edhe burim I sث drejtثs administrative.Nث disa vende dekretet paraqesin aktet mث tث shpeshta shtetثrore pثr vendosjen e normave juridike administrative (nث ato vende bثnte pjesث edhe SHqipثria).
Aktet nثnligjore janث gjithashtu burime tث sث drejtثs nث pثrgjithثsi dhe tث sث drejtثs administrative nث veqanti, mirثpo fuqia juridike e tyre ثshtث mث e ulثt se ajo e ligjit. Ato janث tث tilla kur pثrmbajnث norma juridike me tث cilat rregullojnث marrثdhثniet shoqثrore. Nثse ato norma rregullojnث marrثdhثniet nث fushثn administrative atثher ato bثhen burim I rثndثsishثm pثr tث drejtثn administrative.
Megjithatث pjesثn mث tث madhe tث burimeve tث sث drejtثs administrative e pثrbثjnث aktet e organeve tث administratثs shtetثrore. Aktet e organeve tث administratثs mbajnث emثrtime tث ndryshme varثsisht nga organet qث I nxjerrin dhe vendi ku janث tث themeluara e veprojnث ato organe, respektivisht pozitثs qث kanث ato organe nث aparatin e pثrgjithثshثm tث pushtetit shtetثror.
14. Sistemi I sث drejtثs administrative dhe Nث sistemin e sث drejtثs administrative tث njث vendi pثrfshihen, sث pari, normat juridike qث pثrmban kushtetuta e atij vendi, tث cilat sanksionojnث organizimin dhe veprimtarinث e organeve tث administratثs shtetثrore. Nث radhث tث dytث, nث sistemin e sث drejtثs administrative pثrfshihen edhe normat e akteve tث tjera juridike, tث cilat sanksionojnث marrثdhثniet shoqثrore nث fushثn e administratثs shtetثrore. Kثtu mendohet, si rregull, nث normat juridike tث ligjeve tث veqanta, dekreteve dhe akteve tث tjera.
15. Organizatat administrative (nocioni I pثrgjithثshثm I administratثs) dhe Autorث tث ndryshثm mث sث shumti pثrqendrohen nث kثto pjesث tث organizatثs: a)njerثzit, b)qثllimi I caktuar, c) mjetet (materiale dhe juridike), q) struktura organizative dhe d) mvetثsia nث punث.
Termi “organizatث†mund tث kuptohet sث paku nث dy aspekte: si punث e organizuar pثr tث arritur njث qثllim tث caktuar dhe organizatث; si institucion qث ka elemente tث caktuara dhe qث ثshtث themeluar qث tث realizoj qثllime tث caktuara. Njثrin nga pثrkufizimet e organizatثs e bثn Sajmon. Me organizatث, ai nثnkupton njث “format e sjelljes kolektiveâ€. Me rastin e kثtij pثrkufizimi, nocioni I organizatثs pothuajse njehsohet me nocionin e institucionit shoqثror, siq janث bie fjala, martesa, familja, shoqثria etj. Njث pثrkufizim tث gjerث tث organizatثs I bثn edhe Xhems Muni. Ai nocionin e organizatثs e pثrdorث pothuajse nث kuptimin universal. Muni e pثrkufizon organizatثn si formث tث qdo shoqate njerثzore pثr arritjen e qثllimit tث pثrgjithshثm.
Parimet themelore tث organizatثs janث: 1. Parimi I ndarjes sث punثve, 2. Parimi I koordinimit, 3. Centralizimi dhe decentralizimi dhe 4. Koncentrimi dhe dekoncentrimi.
Ndarja e punثve nث organizatث, bثhet mbi bazثn e vendit tث punثs, respektivisht punثve dhe detyrave tث zbatuesit. Elementet e vendit tث punثs janث:
a) punثt dhe detyrat
b) punثtori-zbatuesi I punثs (njث ose mث shumث punثtorث)
c) Mjetet e punثs dhe
d) Hapثsira pثr punث
15 a. Ndarja e punثve mund tث bثhet nث shumث mثnyra: ndarja funksionale, ndarja resoriale, ndarja vertikale, ndarja horizontale dhe ndarja operative. Ndarja e punثve ka ndikim nث dukuritث e specializimit, tipizimit dhe tث standardizimit. Specializimi nثnkutpon tثrثsinث e thirrjeve tث veqanta dhe tث nevojshme pثr ushtrimin e punثve profesionale tث caktuara, ose tث mث shumث punثve tث ngjashme. Tipizimi konsiston nث ushtrimin e atyre punثve, pas tث cilave qثndron produkti I njثjtث ose I ngjashثm. Standardizimi nثnkupton atث ndarje tث punثve, nث tث cilثn operacionet (veprimet) e thjeshta (tث rثndomta), kryhen mث lehtث e mث shpejtث dhe me sukses kontrollohen.
15b. Koordinimi nث faktث ثshtث korelat I ndarjes sث punثs. Koordinimi paraqet njث ndثr parakushtet esenciale tث strukturثs sث organizatثs, I cili do tث bثjث tث mundثshثm “sigurimin e unitetit tث veprimtarisث nث organizatثâ€. Koordinimi paraqet vetثm atث lloj tث ndثrlidhjes, e cila siguron veprimin e harmonizuar tث njثsive organizative, pثrkatثsisht tث njثsive tث organizatثs pثr realizimin e qثllimit tث pثrgjithثshثm tث organizatثs.
Me fjalثn centralizim nث kuptimin e pثrgjithثshثm, shorehet gjendja kur me njث organizatث qeveriset njث qendثr. Sث kثndejmi karakteristikث themelore e centralizimit ثshtث se ai gjithnjث paraqet njث hierarki tث caktuar, qث do tث thotث “ se vendosja dhe rregullimi I qثshtjeve thelbثsore pثrqثndrohet nث majثn e piramidثs sث strukturثs organizativeâ€. Ndثrkaq decentralizimi nثnkupton dobثsimin e ndikimit tث qendrثs sث organizatثs nث pjesث tث organizatثs. Pra decentralizimi shpreh bartjen e autorizimeve tث caktuara prej organeve udhثheqثse nث bartثs funksional tث caktuar, nث tث cilثn njثkohثsisht bartet pثrgjegjثsia e caktuar nث pثrpjestim mث autorizimet e dhثna.
15c. Parimi I koncentrimit ثshtث I ndثrlidhur me parimin e centralizimit. Koncentrimi nث fakt paraqet tendencثn qث vendimet tث ncirren sa mث afثr qث ثshtث e mundur, nga maja e piramidثs hierarkike. Ndثrsa dekoncentrimi nثnkupton tendenxثn qث vendimet tث nxirren nga ana e organeve varثse, natyrisht gjithnjث “nث kuadثr tث rregullimit tث caktuar juridik tث sث drejtثs, detyrimeve dhe pثrgjegjثsive tث subjekteve tث caktuaraâ€.
16. Nocioni I organizatثs administrative dhe Nث literaturثn juridike sث pari kثrkohen tiparet specifike qث e pثrkufizojnث organizatثn administrative. Ato tipare janث tث shumta dhe mث sث shpeshti pثrmenden kثto: kontinuiteti, profesionalizimi I nثnpunثsve, autorizimet, punثt shoqثrore dhe tث tjera. Si njث lloj I veqante I organizatave, organizatat administrative dallojnث nga organizatat e tjera nث bazث tث dy karakteristikave themelore tث tyre:
E para nث organizatat administrative kryhen punثt e pثrgjithثshme shoqثrore dhe
E dyta punثt e pثrgjithثshme shoqثrore konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit, pثrkatثsisht nث ushtrimin e shثrbimeve pثr subjektet juridike dhe mundثsinث e shfrytثzimit tث autorizimeve publike; qث nثnkupton njث pushtet tث deleguar.
17. Llojet e organizatave administrative dhe Organizatat administrative mund tث klasثfikohen nث shumث grupe. Grupin e parث e pثrbثjnث organizatat administrative, punثt e tث cilave konsistojnث nث ushtrimin e pushtetit ku nثnkupton organet e pushtetit shtetثror, pثrkatثsisht organet e administratثs shtetثrore. Grupin e dytث e pثrbثjnث organizatat administrative qث ushtrojnث shثrbime tث caktuara, duke shfrytثzuar mundثsinث e ushtrimit tث njث pushteti tث deleguar nثpثrmjet autorizimeve publike, Grupi i dytث i organizatave administrative nثnkutpron organizatat dhe institucionet, tث cilat ushtrojnث shثrbime tث caktuara duke shfrytثzuar pثr kثtث autorizimet publike.
Nث literaturثn juridike administrative, ndeshim shperhjen organizata e administratثs publike e cila nث vete pثrmbledh dy grupet e organizatave administrative. Kثshtu Maks Veber thekson se organizatat administrative shثrbejnث nga njثra anث si instrument pثr ushtrimin dhe mbajtjen e pushtetit, ndثrsa nga ana tjetثr si sistem organizatash pثr ushtrimin e shثrbimit publik
17a. Organet e administratثs dhe Fjala organ ka dy kuptime: kuptimin subjektiv dhe kuptimin objektiv. Nث kuptimin subjektiv fjala â€organ“ nثnkupton njerثzit, qoftث si individث, qoftث si grup i tyre, nثpثrmjet tث cilثve shteti ushtron punثt e veta. Nث kuptimin objektiv fjala â€organ“ nثnkupton vثllimin e veprimtarisث sث individثve apo tث grupeve tث tyre, nثpثrmes tث cilثve shteti, pثrkatثsisht bashkثsia e caktuar shoqثrore, ushtron punثt e veta. Profesori Kثrbek bثn njثpثrkufizim qث na duket mث i afثrt dhe mث i pranueshثm. Sipas tij organi shtetثror paraqet njث â€institut real konkret dhe tث organizuar juridik“, i cili duhet tث kryej â€rreth tث caktuar tث detyrave dhe tث punثve shtetثrore“.
Organet e organizatثs shtetثrore pثrbثjnث atث pjesث tث aparatit shtetثror e cila ثshtث ngarkuar me veprimtarinث administrative, si njثrثn nga veprimtaritث e pثrgjithثshme qث ushtron shteti. Karakteristika themelore, e cila bثn qث organet e administratثs tث cilثsohen si organe shtetثrore ثshtث mveshja e tyre me tagra tث pushtetit. Tagrat e pushtetit tث organeve tث administratثs shtetثrore, shprehen nث tث drejtat dhe detyrat e tyre qث: a) tث nxjerrin akte juridike administrative me tث cilat manifestojnث vullnetin e shtetit, pثrkatثsisht tث pushtetit shtetثror dhe b) tث mbrojnث dhe tث zbatojnث ligjet e tij nga qdo shkelje, duke pثrdorur edhe fuqinث shtrثnguese.
Karakteristikث tjetثr e rثndثsishme e organeve tث administratثs shtetثrore janث kompetencat e tyre tث pثrcaktuara me ligj. Organet e administratثs kanث njث numثr veqorish specifike nث bazث tث tث cilave ato dallohen nga organet tjera tث pushtetit shtetثror. Kثto veqori tث tyre pثrcaktohen nga karakteri i veqantث qث ka veprimtaria administrative e shtetit. Shpesher organet e administratثs njejtثsohen me persinat zyrtarث. Shprehjet â€organ administrativ“ dhe â€person zyrtar“ u pثrkasin dy nocioneve tث ndryshme, prandaj edhe kanث kuptim tث ndryshثm juridik. Me shprehjen â€organ administrativ tregohet njث formacion individual ose kolektiv, me organizimin e tij tث brendثshثm, qث ثshtث pjesث pثrbثrثse e aparatit administrativ, ndثrsa shprehja â€person zyrtar“ tregon individin, njeriun konkret, personin e caktuar qث kryen kثtث apo atث funksion administrativ.
17b. Klasثfikimi i organeve tث administratثs dhe Klaثsfikimi organeve tث administratثs shtetثrore ثshtث nث varثsi tث drejtpثrdrejtث prej sistemit shoqثror politik dhe juridik tث njث vendi. Kalثfikimi i organeve administrative ثshtث i ndryshثm varثsisht a bثhet fjalث pثr shtetin unitar apo federativ, tث centralizuar apo tث decentralizuar ejt.
Sipas kriterit tث shtrirjes sث veprimtarisث sث organeve tث administratثs shtetثrore, organet qendrore shtrijnث veprimtarinث e vet brenda tثrث territorit tث vendit, ndثrsa organet lokale tث administratثs e kanث tث kufizuar shtrirjen e vet p.sh brenda njث komune. Lidhur me kثtث ثshtث edhe ndarja nث organet qendrore dhe regjionale tث administratثs shtetثrore.
Kriter themelor pثr ndarje nث organet individuale dhe kolegjiale tث administratثs ثshtث mثnyra e vendosjes. Organet individuale tث administratثs janث organe nث tث cilat si rregull shprehet vullneti I individit, I atij qث ثshtث nث krye tث organit, pثrkatثsisht eprorit tث organit. Organet individuale shtetثrore janث p.sh ministritث.Organe kolegjiale tث administratثs shtetثrore janث ato organe nث tث cilat e drejta e vendosjes I takon njث grupi personash. Vendimi merret me mbledhje mث shumicث votash. Mbledhja brena njث afati tث caktuar quhet sesion, ndثrsa numri I anثtarثve pثr punث dhe marrjen e vendimeve tث organit kolegjial quhet kuorum. Ekzistojnث dy lloje tث kuorumit.: kuorumi I tث pranishmثve dhe kuorumi I votuesve. Kuorumi I tث pranishmثve ثshtث numri I anثtarثve qث nevoitet pثr hapjen, pثrkatثsisht fillimin e punثs dhe mbajetjen e mbledhjes, ndثrsa kuorumi I votuesve ثshtث numri I anثtarثve qث nevoitet pثr marrjen e vendimeve nث mbledhje.
Kriter pثr ndarjen e organeve aktive dhe kثshilluese tث administratثs shtetثrore shثrben lloji I punثve qث kryejnث, pثrkatثsisht ushtrojnث ato organe. Organet aktive janث tث mvetثsishme nث ushtrimin e punثve administrative dhe ndryshe mund tث emثrohen edhe si organe tث cilat nxjerrin vendime (ministritث). Organet kثshilluese janث si rregull ato tث cilat bثjnث kثshilla, pra shfaqin kryesisht mendime profesionale pثr organet tjera dhe kثto nث esencث dallohen prej organeve aktive. Kriter themelor pثr klasifikimin e organeve tث mvetثsishme dhe nث organet nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme tث organizatثs ثshtث shkalla e mvetثsisث nث punث, pثrkatثsisht nث ushtrimin e saj. Organet e mvetثsishme janث ato organe qث janث nث raport tث drejtثpثrdrejtث me parlamentet dhe themelohen prej tyre p.sh ministritث . Organet nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme tث administratثs shtetثrore janث nث raport tث drejtثpثrdrejtث me organet e mvetثsishme dhe themelohen me ushtrimin e punثve tث caktuara nga rrethveprimi I tyre p.sh inspektoratet nث pثrbثrjen e ministrive. Kثto organe kثrkojnث shpثrbim tث veqantث dhe tث organizuar, por edhe njث shkallث tث caktuar tث mvetثsisث nث ushtrimin e punثve.
Kriter themelor pثr ndarjen nث organe tث larta dhe tث ulثta tث administratثs shtetثore ثshtث raporti ndثrmjet tyre. Ai raport shprehet si raport I organeve eprore dhe varثse, si raport I koordinimit, pثrkatثsisht bashkrendimit dhe si raport I lidhjeve vertikale ndثrmjet tyre, pثrkatثsisht I tث drejtave dhe detyrave tث ndثrsjellta.
Klaثsfikimi nث organet e administratثs sث shkalثls sث lartث dhe tث ulثt ثshtث shprehje e shkallثve tث ndryshثme tث njثsive territoriale politike, pra edhe shkallثve tث ndryshme tث organeve tث pushtetit shtetثror nث pثrgjithثsi dhe tث organeve tث administratثs shtetثrore nث veqanti.
Kriter themelor pثr ndarje nث organet e pثrgjithshme dhe organe tث veqanta tث administratثs shtetثrore ثshtث vثllimi I punثve. Organe tث pثrgjithثshme tث administratثs shtetثrore janث ato organe tث cilave u ثshtث dhثnث nث kompetencث ushtrimi I tث gjitha punثve administrative, tث cilat nث pثrgjithsi mund ti kryejnث organet administrative. Organe tث veqanta administrative janث ato organe veprimtaria e tث cilave ثshtث e kufizuar nث fushث tث caktuar administrative, pثrkatثsisht nث shثrbim tث caktuar administrativ si p.sh seksione, referate etj.
18. Parimet e organizimit tث administratثs shtetثrore dhe Parimet e organizimit tث administratثs shtetثrore kushtثzohen drejtpثrsثdrejti nga rendi shoqثror I njث vendi dhe organizimi I tij shtetثror I ndثrtuar mbi kثtث bazث. Ndثr parimet themelore tث organizimit tث administratثs shtetثrore janث ato tث cilat janث me interes pثr shqyrtime komparative: parimin e ndarjes sث funksionit ekzekutiv nga funksioni administrativ, parimin e kushtetutثshmثrisث dhe ligjshmثrisث, si dhe parimin e federalizmit, si tri nga parimet kryesore.
Disa vende bثjnث ndarjen e funksionit ekzekutiv nga ai administrativ pثr dallim nga disa vende ku nuk ndeshim nث ndarjen e kثtyre funksioneve. Funksionin ekzekutiv e ushtrojnث organet ekzekutive, ndثrsa atث administrativ organet e administratثs shtetثrore. Funksionin administrativ mund ta ushtrojnث edhe organizatat, tث cilat ushtrojnث punثt me interes pثr njثsinث administrative politike pثrkatثse, si dhe organizatat dhe institucionet tث cilat kanث autorizime publike.
Parimi I kushtetutshmثrisث dhe ligjmثrisث paraqet parimin politik e juridik, qث do tث thotث se organizimi I administratثs shtetثrore bazohet nث parimet e pثrgjithثshme tث organizimit tث pushtetit shtetثror tث pثrcaktuar nث kushtetutث dhe nث ligje. Ky parim pثrveq qث ثshtث parim I organizimit, ai ثshtث edhe parim I punثs sث organeve tث administratثs shtetثrore.
Nث vendet me rregullim federativ qثshtja e organizimit tث administratثs shtetثrore shtrohet ndryshe nga vendet me rregullim unitar. Prandaj nث vendet me rregullim federativ nuk kemi pثrqثndrim tث veprimtarisث administrative vetثm nث njث hallkث organizative, por nث mث shumث hallka (komuna, krahina, republika, federata).
20. Shثrbimet publike dhe institucionet pثr ushtrimin e tyre
20a Nocioni I shثrbimit publik dhe Shثrbimi publik si nocion u zhvillua nث vendet e Perثndimit e sidomos nث Francث. Leon Digi qث ثshtث pثrfaques I sث ashtuquajturثs teori e funksioneve sociale zhvillon teorinث se e drejta publike ثshtث nث tث vثrtetث e drejtث e shثrbimeve publike dmth se nuk ka karakter tث urdhثrit, veqse pثrmban norma mbi rregullimin dhe drejtimin pثrkatثsisht qeverisjen e shثrbimeve publike.Sipas tij shثrbim publik paraqet secila veprimtari ushtrimi I sث cilثs do tث duhet tث sigurohej dhe tث kontrollohej nga ata qث qeverisin, sepse ushtrimi I kثsaj veprimtarie ثshtث I domosdoshثm pثr realizimin dhe zhvillimin e reciprocitetit shoqثror dhe ky shثrbim ثshtث I asaj natyre qث nuk do tث mund tث realizohej pa intervenimin e forcثs sunduese. Nga ky pثrkufizim kuptojmث se shثrbimi publik ثshtث sigurim I reciprocitetit shoqثror, ndثrsa mjetin me tث cilin arrihet ai qثllim, paraqet forca e atyre qث sundojnث, pثrkatثsisht atyre qث qeverisin.
Moris Orju, shثrbimin publik e konsideron sigurimin e interesit tث pثrgjithshثm dhe si mjet pushtetin publik.
21. Klasifikimi I shثrbimeve publike dheKryesisht merren dy kritere tث klasifikimit tث shثrbimeve publike: objekti I shثrbimit publik dhe mثnyra se si sigurohet interesi publik.
Profesori Riverio sipas objektit shثrbimet publike I klasثfikon nث tri grupe: shثrbimet publike tث administratثs, shثrbime publike tث industrisث dhe tث tregtisث dhe shثrbime publike sociale.Sipas mثnyrثs se si sigurohet interesi I pثrgjithshثm I njثjti autor dallon tri grupe: sث pari shثrbimet publike tث cilat kanث qثllim tث drejtثpثrdrejtث dhe individualisht, ti plotثsojnث nevojat e individثve, sث dyti shثrbimet publike tث cilat nث mثnyrث indirekte I ofrojnث dobi individثve, sث treti shثrbimet publike tث cilat nuk janث tث destinuara drejtpثrsثdrejti pثr dobinث personale tث individثve, veqse I shثrbejnث interesit tث pثrgjithshثm nث kuptimin e drejtث tث fjalثs, dmth interesit tث tثrث bashkثsisث shoqثrore.
Nث Francث ndثr format e reja tث shثrbimeve publike veqohen:
a)ndثrrmarjet publike dhe
b)ndثrrmarjet mikse, pثrkatثsisht ndثrrmarrjet e pثrziera
Nث shثrbime publike nث industri dhe tregti gjithnjث e mث shumث aplikohen rregullat e sث drejtثs private dhe nث atث mثnyrث ato transformohen nث kategori tث veqntث juridike nث ndثrrmaje publike. Pثrveq kثsaj si organe tث veqanta qث ushtrojnث veprimtarinث e shثrbimit publik, ekzistojnث ndثrrmarjet mikse, pثrkatثsisht tث pثrziera, aksionarثt e tث cilave janث nث njثrثn anث kapitalistثt private, ndثrsa nث anثn tjetثr shteti, pثrkatثsisht personat publikث juridikث.
22. Autorizimet publike dhe Autorizimet publike me njث pjesث tث vet I pثrkasin ushtrimit tث veprimtarisث administrative. Derisa organet e administratثs dhe organet tjera tث pushtetit ushtrojnث “pushtetâ€, organizatat shoqثrore nuk ushtrojnث “pushtet†(burimor), veqse kur janث me ligje tث autorizuara, ushtrojnث “autorizime publikeâ€, pra njثfarث “pushteti tث deleguarâ€. Nث sistemet kushtetuese juridike tث vendeve tث ndryshثme janث pثrcaktuar subjekte joshtetrore pثr ushtrimin e veprimtarisث administrative. Nث Shqipثri kثto ishin organizata shoqثrore gjendja juridike e tث cilave pثrcaktohej me kushtetutث, ndثrsa nث mثnyrث mث tث hollثsishme ajo rregullohej me normat juridike administrative, tث vendosura me akte juridike tث organeve pثrkatثse shtetrore. Element kryesor qث pثrcaktonte gjendjen juridike administrative tث organizatave shoqثrore ishte zotثsia juridike administrative qث dmth tثrثsia e tث drejtave dhe e detyrimeve, me tث cilat shteti I pajisث dhe I ngarkon ato nث fushثn e veprimtarisث ekzekutive urdhثrdhثnثse dhe sث dyti zotثsia e tyre pثr tu paraqitur vet nث marrdhثnie tث caktuara juridike si bartثse tث drejtash dhe detyrimesh me karakter administrativ.
23. VEPRIMTARIA E ORGANEVE Tأ‹ ADMINISTRATأ‹S SHTETRORE
A) VEPRIMTARIA ADMINISTRATIVE
23a. Funksionet themelore tث shtetit - Organet e administratثs shtetثrore janث pjesث pثrbثrثse e aparatit shtetثror tث njث vendi. Organet e administratثs shtetثrore mbi tث gjitha ushtrojnث pushtet shtetثror, me tث cilin janث pajisur nga normat juridike nث fuqi tث atij vendi. Nثpثrmjet atyre normave ushtrimi I pushtetit shtetثror nga ana e organeve tث administratثs shtetثrore merr formث dhe pثrmbajtje tث caktuar, si dhe tث shprehur e tث konkretizuar nث aktet juridike qث nxjerrin ato. Veprimtaria e shtetit ثshtث shumث e gjerث. Forma e parث e veprimtarisث qث ushtron shteti ثshtث ajo ligjvثnثse dhe kثt e bثnث Parlamenti. Veprimtaria e dytث ثshtث ajo ekzekutive dhe ushtrohet nga organet e pushtetit shtetثror Qeverja dhe ministritث. Veprimtaria ekzekutive pثrkufizohet nث dy kuptime tث saja themelore: nث kuptimin e gjerث nث tث cilin pثrveq funksioneve ekzekutive pثrfshihen edhe funksionet e organeve administrative dhe nث kuptimin e ngushtث nث tث cilin pثrfshihen vetثm funksionet e organeve administrative. Me kushtetutثn e Republikeثs sث Kosovثs (1990) dhe amandamentet e saj ثshtث pثrcaktuar se pushtetin shtetثror ekzekutiv dhe nث kuadثr tث tij edhe atث administrativ e ushtron Qeveria dhe ministritث pثrkatثse tث Republikثs dhe organet e organizatat tjera administrative, ndثrsa funksione tث caktuara administrative mund tث ushtrojnث edhe subjektet tjera, kur kjo u ثshtث besuar me ligj.
24. Pثrkufizimi I veprimtarisث sث organeve tث administratثs shtetثrore dhe Si formث e veqantث e veprimtarisث shtetثrore nث kuptimin e gjerث administrata shtetrore, shprehet nث dy drejtime: Si veprimtari ekzekutive dhe si veprimtari administrative nث kuptimin e ngushtث. Veprimtaria ekzekutive e organeve tث administratثs shtetثrore qثndron nث kujdesin pثr zbatimin e ligjeve, ndثrsa veprimtaria administrative qثndron nث zbatimin e drejtثpثrdrejtث tث ligjeve dhe akteve tjera tث bazuara nث to.Nث bazث tث pثrmbajtjes konkrete tث qثllimit, qث administrata ndjek si dhe veqorive juridike e politike qث atث e karakterizojnث si formث e veqantث e ushtrimit tث pushtetit shtetثror, administrata shtetثrore mund tث pثrkufizohet si: veprimtari administrative, qث ushtrohet nga organet administrative, nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit. Ky pثrkufizim vث nث dukje se tipari I parث kryesor juridik I administratثs ثshtث karakteri nثnligjor I saj. Me fjalث tjera administrata shtetثrore si formث e veqantث e veprimtarisث shtetثrore “varet nga ligji, I nثnshtrohet ligjit dhe ushtrohet gjithmonث nث bazث dhث pثr zbatim tث ligjitâ€.
25. Llojet e punثve, pثrkatثsisht funksioneve tث administratثs shtetثrore dhe Organet e administratثs shtetثrore ushtrojnث dy lloje themelore tث punثve: Punثt administrative dhe punثt profesionale, shoqثrore dhe punث tث tjera.
a) punثt administrative nث kuptim tث ngushtث konsistojnث nث nxjerrjen e akteve normative dhe tث akteve administrative, ushtrimin e mbikqyrjes administrative dhe ushtrimin e veprimtarisث represive. Kثto janث tث ashtuquajturat punث autoritative.
B) Punثt profesionale shoqثrore dhe punثt tjera janث punثt joautoritative dhe ato si rregull, organet e administratثs I ushtrojnث pثr nevoja tث organeve tث tjera tث pushtretit, nث radhث tث parث pثr organet ligjvثnثse dhe ekzekutive.
26. Parimet e punثs sث organeve tث administratثs dhe Parimi I ligjshmثrisث dhe Parimi I ligjshmثrisث dhe zbatimi I tij kanث rثndثsi jashtثzakonisht tث madhe sidomos pثr administratثn shtetثrore. Parimi I ligjshmثrisث shtron kثrkesa dhe gjenث zbatim si nث veprimtarinث ashtu edhe nث organizimin e aparatit administrativ. Nث fushثn e veprimtarisث sث kثtij aparati zbatimi I pثrpikثt I saj kثrkon qث tث gjitha organet dhe personat e tij zyrtare tث udhثhiqen nga ajo si nث kryerjen e veprimeve tث tyre juridike ashtu edhe tث veprimeve jojuridike (materiale-teknike). Parimi I ligjshmثrisث gjenث zbatim tث plotث edhe nث fushثn e organizimit tث administratثs shtetثrore. I tثrث ndثrtimi I saj nث tث gjitha strukturat dhe hallkat e tij mbثshtetet fuqimisht mbi kثtث parim. Kjo pثrmbثn njث nga faktorثt kryesore tث aparatit administrativ dhe ثshtث nث gjendje qث ta realizoj me sukses tث plotث pثrmbajtjen e administratثs shtetثrore nث kuptimin e saj material funksional dhe pa respektimin e kثtij parimi nuk mund tث ketث veprimtari tث rregullt administrative. Parimi I ligjshmثrisث konsiderohet si parimi mث I rثndثsishثm dhe I parث juridik, qث nث kuptim tث pثrgjithshثm nثnkupton lidhshmثrinث e organeve tث administratثs pثr normat juridike, pثrkatثsisht pajtueshmثrinث e normave juridike tث ulثta me ato tث larta, ndثrsa nث kuptim tث veqantث, parimi I ligjshmثrisث sث punثs sث administratثs nثnkupton se tث gjitha aktet e organeve tث administratثs duhet tث jenث tث ligjshme, pثrkatثsisht nث pثrputhje me ligjin dmth tث bazuara me ligj dhe akte tث tjera qث janث nxjerrث nث bazث dhe pثr zbatim tث ligjit.Rastet mث tث shpeshta tث paligjshmثrisث qث shfaqen nث punثn e administratثs janث:
- inkompetenca
- cenimi I tث drejtave nث procedure
- cenimi I tث drejtave materiale dhe juridike
- vثrtetimi I gabueshثm I gjendjes faktike dhe
paligjshmثria nث oportunitetin ose qثllimin e aktit.
26a. Inkompetenca dhe Organet e administratثs duhet ti pثrmbahen kompetencثs sث caktuar. Mospثrmbajtja e tث drejtave dhe detyrave tث pثrcaktuara, pثrkatثsisht autorizimeve nga ana e organeve nثnkupton inkompetencثn e tyre dhe nث kثtث mثnyrث njث rast eklatant tث paligjshmثrisث. Paligjshmثria mund tث shfaqet me cenimin e tث drejtave mbi kompetencثn lثndore dhe territoriale. Nga inkompetenca duhet tث dallojmث uzurpimin e kompetencثs, I cili paraqitet atثher kur individi apo grupi I individثve, pثrkatثsisht organi farث nuk kanث cilثsinث e titullarit, ndثrsa nxjerrin aktin administrativ.Ky ثshtث I ashtuquajturi akt inxistent (I paqene) tث cilin pala nuk duhet ta godas, por thjesht ta injororث.
26b. Canimi I tث drejtave nث procedure dhe njihet edhe si gabim formal apo procedural I administratثs. Ai cenim mund tث shkaktohet me cenimin e normave me tث cilat rregullohet forma e aktit. Gabimet formale ose procedurale ndahen ne dy grupe: nث gabime esenciale dhe joesenciale. Esenciale janث ato gabime qث ndikojnث nث vendosjen e qثshtjes, ndrثsa gabime joesenciale janث ato gabime qث nuk kanث pasur ndikim nث pثrmbajtjen e aktit.
26c. Cenimi I ligjit material dhe mund tث shkaktohet nث dy mثnyra themelore: qث nث rastin konkret tث mos aplikohet norma, e cila ثshtث dashur tث aplikohet ose kur ثshtث aplikuar norma, mirثpo aplikimi ثshtث bثrث gabimisht pثrkatثsisht nث bazث tث interpretimit tث gabueshثm.
26d. Gabimi nث gjendjen faktike dhe Bثhet atثher nثse nuk vertetohen tث gjitha faktet qث janث relevante pثr nxjerrjen e aktit. Ky gabim mund tث bثhet qoftث nثse faktet nuk janث vertetuar plotثsisht ose nثse ثshtث nxjerrث pثrfundim I gabueshثm mbi gjendjen faktike.
26e. Paligjshmثria nث oportunitetin ose qثllimin e aktit dhe ekziston atثher nثse organi i administratثs nxjerr aktin mbi realizimin e njث qثllimi tjetثr dhe jo tث atij qث buron nga ligji. Norma administrative ثshtث aplikuar drejtث vetثm nثse aplikimi I pثrgjigjet oportunitetit ose qثllimit tث vet.
27. Parimi I diskrecionit (parimi I qmuarjes sث lirث) dhe Esenca e tij konsiston nث atث qث normat ligjore nuk pثrmbajnث zgjidhjen kategorike, por ia lثnث mundثsinث organit tث administratثs, nث rastin konkret tث zgjedh ndثrmjet dy a mث shumث alternativave pثrkatثsisht mundثsive, atث qث ثshtث mث oportune. Ky parim buron nga parimi I ligjshmثrisث dhe paraqet konkretizimin e denjث tث tij, veqanثrisht nث procedurثn administrative me rastin e vendosjes sث qثshtjes konkrete administrative.
28. Parimi I mvetثsisث dhe Edhe parimi I mvetثsisث paraqet zbatim tث denjث tث parimit tث ligjshmثrisث, sepse ai nثnkutpon se administrata mund tث punojث vetثm atث pثr tث cilثn ثshtث e autorizuar. Kثshtu konsiderohet se asnjث organ tjetثr, nuk mund tث pثrzihet nث rrethveprimin e administratثs e nث anثn tjetثr administrata ثshtث pثrgjegjثse pثr kryerjen dhe ushtrimin e detyrave qث I janث pثrcaktuar. Kjo mvetثsi e organeve tث administratثs ثshtث relative qث do tث thotث mundثsi veprimi brendapثrbrena kompetencave tث pثrcaktuara me kushtetutث e ligj.Rrethveprimi dhe kompetenca paraqesin instrumentet kryesore tث pثrkufizimit horizontal ndثrmjet organeve tث administratثs shtetثrore.
Rrethveprimi nثnkupton fushثn e caktuar tث veprimtarisث nga tثrثsia e funksioneve tث organeve tث administratثs, qث I takon njث organi tث administratثs. Kompetenca pثrkufizohet si e drejtث dhe detyrث e organit tث administratثs nث ushtrimin e punثs sث caktuar administrative. Kompetenca ndahet pثr nga pثrmbajtja e veprimtarisث, pثrkatثsisht lloji I punثve, tث cilat ushtrohen dhe kompetencثn pثr nga territori nث tث cilثn shtrihet mundثsia e veprimit tث organit tث administratثs. Ekzistojnث dy drejtime tث ndثrrimit tث kompetencثs: delegimi dhe substitucioni I kompetencثs. Delegimi I kompetencثs nثnkupton bartjen e kompetencثs nga organi I administratثs sث shkallثs mث tث lartث nث organin e administratثs sث shkallثs mث tث ulثt, ndثrsa substitucioni I kompetencثs nثnkupton marrjen e kompetencثs prej organit mث tث ulثt nga organi mث I lartث.
29. Parimi I efikasitetit dhe Ekzistojnث shumث parakushte qث ndikojnث nث mثnyrث tث drejtثpثrdrejtث nث shkallثn e efikasitetit tث administratثs. Ndثr to ثshtث edhe ligjshmثria nث punثn e saj. Parakushte tjera tث rثndثsishme, nga tث cilat varet efikasiteti nث punثn ث administratثs janث: organizimi funksional I administratث, pثrkatثsisht pثrcaktimi I kompetencave tث administratثs, modernizimi I punثs nث administratث, ngritja profesionale e kuadrove nث administratث, dhe informimi e komunikimi nث administratث.
30. parimi I punثs sث hapur tث administratثs dhe Ky parim nث esencث nثnkupton hapjen e administratثs para shoqثrisث, pثrkatثsisht informimin e qytetarثve mbi punثn e saj.Informimi pثr punثn e administratثs mund tث behet nث vثllim tث ndryshثm dhe nث forma tث ndryshme. Pثr kثtث si rregull shfrytثzohen mjetet e informimit publik. Realizimi praktik I kثtij parimi ka mundثsi tث kufizimit nث rastet e ruajtjes sث sekretit, pثrkatثsisht fshehtثsisث sث punثs nث administratث.Secilat punث apo shثrbime nga kompetenca e administratثs konsiderohen sekret, pثrkatثsisht fshehtثsi, caktohen nث legjislacion tث qdo vendi.
31. MARREDHENIET JURIDIKE dhe ADMINISTRATIVE
- Pثrkufizimi I normave juridike administrative dhe dallimi I tyre nga normat tjera juridike dhe Norma juridike administrative quhen ato rregulla tث detyrushme tث sjelljeve qث vendosen ose sanksionohen nga shteti pثr rregullimin juridik tث marrdhثnieve shoqثrore tث cilat krijohen nث procesin e veprimtarisث sث tij administrative. Nث aspektin e pثrgjithshثm juridik normat administrative nuk dallojnث ndaj normave tث degثve tث tjera tث sث drejtثs pra kanث pثrmbajtje dhe natyrث tث njejtث. Normat administrative nga normat e degثve tjera I dallon objekti I veqantث I rregullimit juridik tث tyre. Nث kثtث objekt siq ثshtث thثnث hyjnث vetثm marrثdhثniet shoqثrore qث krijohen nث procesin veprimtarisث adminsitrative tث shtetit. Vetثm duke u nisur nga ky kriter ne mund tث dallojmث se njث normث juridike ثshtث e sث drejtثs administrative apo jo.
a) Norma juridike administrative ثshtث bazث pثr lindjen e marrثdhثnies juridike administrative. Megjithatث vet marrثdhثnia administrative atث nuk e krijon. Ajo pثrmban vetثm mundثsinث abstrakte tث krijimit tث kثsaj marrثdhثnie, duke I parashikuar rastet e mundshme dhe nث pثrgjithsi tث lindjes sث tث drejtave e detyrimeve administrative pثr subjektet e sث drejtثs administrative.
b) Normat juridike administrative si rregull kanث karakter imperativ. Ky karakter I saj shfaqet nثn urdhثrimin e detyrueshثm qث ajo pثrmban pثr subjektet e sث drejtثs administrative. Nث pjesثn mث tث mardhe tث tyre normat juridike administrative e bثjnث rregullimin e marrثdhثnieve shoqثrore pثrmes urdhثrimeve kategorike, tث cialt u drejtohen subjekteve pثrkatثse.
c) Elementet pثrbثrثse tث strukturثs sث normثs juridike administrative karakterizohen nga disa ndryshime nث krahasim me normat e tjera tث sث drejtثs. Dispozitivi I normثs juridike administrative dmth, pjesa e struktrثs qث pثrcakton vet rregullimin e sjelljes sث pثrcaktuar prej saj zakonisht shtث shprehur nث mثnyrث shumث tث qartث. Sa I pثrket sanksionit konkret dmth asaj pjese tث strukturثs sث normثs juridike administrative, tregohen masat e ndikimin shtetثror e shoqثror kundثr atyre qث shkelin dispozitivin e saj qث mungon fare.
Sipas pثrmbajtjes konkrete normat juridike administrative ndahen nث norma qث rregullojnث marrثdhثnie shoqثrore (kثto norma pثrbثjnث Pjesثn e pثrgjithثshme tث sث drejtثs administrative) dhe norma qث rregullojnث marrثdhثnie shoqثrore tث njث dege tث veqantث tث administratثs shoqثrore ose disa degثve tث saj (kثto norma pثrbثjnث Pjesثn e posaqme tث sث drejtثs administrative).
Sipas fuqisث juridike normat e sث drejtثs administrative ndahen nث norma tث organeve shtetrore eprore dhe norma tث organeve shtetثrore varثse. Realizimi I normave juridike administrative nga subjektet e sث drejtثs bثhet nث dy forma: formثn e ekzekutimit dhe atث tث zbatimit. Ekzekutimi I normثs juridike administrative nثnkupton nثnshtrimin e sjelljes sث subjektit tث sث drejtثs ndaj kثrkesave qث I drejton atij kjo normث.Ekzekutimi ثhstث I detyrueshثm pثr tث gjithث subjektet e sث drejtثs administrative pa pثrjashtim. Nث zbatimin e normثs juridike administrative kuprojmث zgjidhjen nث bazث tث saj tث qثshtjeve konkrete nga ana e organeve kompetente shtetثrore dhe personave tث tyre zyrtarث.
- Zbatimi I normثs juridike bثhet vetثm nga ai subjekt I sث drejtثs adminsitrative I cili ثshtث I autorizuar nga ligji pثr njث gjث tث tillث dmth vetثm organi shtetثror, personi zyrtar ejt.
- Zbatimi I normثs juridike administrative nث rastet konkrete bثhet nث pثrputhje me pثrmbajtjen e vثrtetث tث saj dmth vetثm pثr ti arritur ato qثllime, pثr tث cilat ثshtث vendosur norma.
- Zbatimi I normثs juridike administrative bثhet duke I respektuar tث gjitha rregullat e procedurثs qث ka parashikuar njث shtet pثr njث gjث tث tillث.
32. Kuptimi dhe veqoritث kryesore tث marrdhثnieve juridike administrative
Nث kuptim tث pثrgjithshثm, marrثdhثnie juridike administrative quhen ato marrثdhثnie shoqثrore qث krijohen nث fushثn e veprimtarisث administrative dhe nث tث cilat palثt paraqiten si bartثse tث drejtash dhe detyrash tث vendosura e tث mbrojtura nga shteti. Marrثdhثniet juridike administrative dallohen pثr nga kثto veqori:
a) To janث marrثdhثnie shoqثrore juridike. Si tث kثtilla ato dallohennga marrثdhثniet shoqثrore nث pثrgjithثsi, sepse rregullohen nga normat juridike administrative, ndثrsa nga marrثdhثniet tjera shoqثrore juridike ato dallohen sepse krijohثn nث fushثn e veprimtarisث administrative tث shtetit.
b) Njثra nga palثt nث marrثdhثniet juridike administrative duhet tث jetث doemos shteti I pثrfaqsuar nga orgnai I tij. Si rregull ky I fundit ثshtث organ I administratثs shtetثrore. Me cilثsinث e palثs tjetثr mund tث paraqiten tث gjithث subjektet e tjerث tث mundثshثm tث kثtyre marrثdhثnieve dmth. Personat fizike dhe juridike. Qenia e organit shtetثror si palث e domosdoshme pثrkatثsisht e detyrueshme e marrثdhثnieve juridike administrative, shpjegohet me faktin se veprimtaria administrative realizohet gjithnjث nث emثr tث shtetit, tث cilin mund ta pثrfaqsojnث vetثm organet e tij.
c) Mثrrثdhثniet juridike administrative nuk krijohen vetvetiu, krijimi I tyre bثhet atثher kur vثrtetohen ato rrethana me tث cilat normat juridike administrative krijojnث lindjen ndryshimin dhe shuarjen e tyre. Ato rrethana quhen fakte juridike administrative.
d) Subjekte tث marrثdhثnieve juridike administrative janث ata persona fizikث e juridik qث duke qenث tث mveshur me tث drejta dhe tث ngarkuar me detyra nث fushثn eveprimtarisث administrative tث shtetit hyjnث nث marrثdhثnie me organet shtetrore. Keto subjekte duhet tث kenث zotثsinث juridike dhe zotثsinث pثr tث vepruar pثr tث hyrث nث kثto marrثdhثnie.
33. Llojet e marrثdhثnieve juridike administrative dhe Marrثdhثniet juridike administrative mund tث ndahen nث lloje tث veqanta. Si rregull kriteret kryesore pثr ndarje tث tillث janث: pثrmbajtja konkrete e marrdhثnieve juridike administrative; karakteri I vet marrثdhثnieve; karakteri I subjekteve tث saj dhe metodat e mbrojtjes sث marrثdhثnieve juridike administarive.
34. Aktet administrative shteterore dhe Dy vثrejtje duhet theksuar: E para akte tث organeve tث administratثs nuk janث vetثm aktet administrative, tث cilat nث fakt, janث vetثm njث nga llojet e akteve qث nxjerrin organet e administratثs shtetثrore nث ushtrimin e funksioneve tث pثrcaktuara tث tyre me kushtetutث dhe ligje
E dyta, akte administrative nuk janث vetثm aktet, tث cilat nxjerrin organet e administratثs shtetثrore, veqse nxjerrin edhe organizatat dhe bashkثsitث nث ushtrimin e autorizimeve publike, do tث thotث kur janث tث pajisura me tث drejta dhe tث ngarkuara me detyrime nث marrثdhثniet juridike administrative. Organet administrative nxjerrin: akte juridike dhe akte materiale,
35. Aktet juridike tث administratثs dhe Aktet juridike tث administratثs mund tث klasثfikohen nث: akte normative ose tث pثrgjithثshme dhe akte konkrete ose individuale.
35a. Aktet normative ose tث pثrgjithshme dhe Aktet normative ose tث pergjithshme janث aktet qث organet e administratثs shtetثrore I nxjerrin nث veprimtarinث e vet dhe me tث cilat rregullojnث norma tث sjelljes nث mثnyrث abdstrakte pثrkatثsisht tث pثrgjithثshme. Kثto norma ju pثrkasin numrit tث pacaktuar tث njerzثve dhe rasteve. Aktet normative tث pergjithثshme tث cilat I nxjerrin organet administrative janث: rregullore, urdhثresat dhe udhثzimet.
35a1. Rregullorja dhe Rregullorja ثshtث akt juridik normativ ose akt I pثrgjithshثm I organeve tث administratثs. Ky akt ka karakter normativ, sepse pثrmban dispozita tث pثrgjithثshme, tث cilat duhet tث zbatohen nga subjektet juridike administrative nث fushat pثrkatثse tث administratثs shtetثrore. Rregullorja nxirret pثr dy qثllime tث caktuara: e para pثr tث pثrcaktuar organizimin e brendثshem tث organit dhe e dyta, pثr tث pثrcaktuar rrethveprimin e tij.
35a2. Urdhثresa dhe Urdhثresa ثshtث akt juridik normativ ose akt I pثrgjithshثm I administratثs, me tث cilin behet zbatimi I dispozitave ligjore dhe I akteve tث pثrgjithثshme tث kuvendeve tث bashkثsive shoqثrore-politike dhe tث organeve ekzekutive tث tyre. Marثdhثniet kryesore qث krijohen nث jetثn e njث vendi, si rregull rregullohen nث mثnyrث primare me akte ligjore (ligje dhe dekrete) SI pثrjashtim pثr rastet kur vet ligji e lث rregullimin e marrثdhثnieve tث caktuara shoqثrore nث kompetencثn e organeve tث administratثs shtetثrore dhe kryesisht nث kompetencثn e Qeverisث ajo I rregullon ato me Urdhثresa. Prandaj urdhثresat nga natyra juridike janث akte me karakter tث pثrgjithshثm. Ato zakonisht pثrcaktojnث rregulla tث detyrueshme sjelljeje pثr njث rreth tث gjerث personash dhe pثr zbatimin e kثtyre rregullave zakonisht parashikojnث edhe sanksione administrative.
35a3. Udhثzimi dhe Udhثzimi ثshtث akt juridik normati ose akt I pثrgjithshثm I administratثs dhe nxirret me qثllim tث drejtimit, kثshillimit ose dhثnies sث instrukcioneve tث ndryshme, lidhur me zbatimin e ligjeve apo dispozitave tjera dhe tث akteve tث pثrgjithshثme tث kuvendeve e organeve ekzekutive tث tyre. Udhثzimi ka karakter tث detyrueshem por edhe fakultativ. Udhثzimi I detyrueshem zakonisht nxirret nga organet e administratثs mث tث lartث dhe u drejtohet organeve tث administratثs mث tث ulثt kثshtu qث atyre u ndihmon pثr tث zbatuar mث leht dispozitat e ndryshme ligjore. Udhثzimi fakultativ nxirret si instruksion profesional nثpثrmjet tث cilit njث organ mث I lartث I udhثzon organit tjetثr mث tث ulثt tث administratثs se si duhet tث kryej njث punث profesionale.
36. Aktet administrative dhe Per aktin administrativ janث me rثndثsi kثto karakteristika: konkretثsia, autoritetثsia dhe veprimi I tij juridik. Akti administrativ mث sث shpeshti pثrkfizohet si akt juridik me tث cilin nث mثnyrث autoritative vendoset njث qثshtje konkrete. Atributi juridik ose “veprimi juridik†shثrben pثr tu dalluar nga aktet materiale tث cilat nuk e kanث kثtث cilثsi, ndثrsa atributi “konkret†shثrben pثr ta dalluar nga aktet e pثrgjithshme juridike, pثrkatثsisht nga aktet tث cilat I pثrkasin njث numri tث madh tث rasteve.
37. Llojet e akteve administrative dhe Aktet administrative mund tث klasثfikohen sipas kritereve tث ndryshme.
- Aktet individuale dhe gjenerale dhe Ndarja e akteve administrative nث akte individuale dhe akte gjenerale bثhet nث bazث tث kriterit themelor se akti i pثrket personave individualisht tث caktuar apo tث pacaktuar. Pثr aktin administrativ individual ثshtث karakteristikث se personi pثrkatثsish personat janث tث shثnuar me emثrp.sh leja qث i ipet personit konkret pثr hapjen e punثtorisث zejtare. Akti gjeneral u pثrket shumث personave tث cilثt nuk shثnohen me emثr nث akt. Edhe pse nث akt nuk shثnohen emrat e personave tث cilثve u pثrket akti ata mund tث caktohen p.sh akti me tث cilin banorثve tث njث lagjeje apo tث nje rruge I urdhثrohet qث tث marrin pjesث nث shuarjen e zjarrit. Akti gjeneral ndryshon prej ati tث pثrgjithshثm sepse nuk ثshtث I karakterit tث pثrgjithshثm meqث nuk pثrman normثn e pثrgjithثshme por pثrmban noremثn vetثm pثr njث rast (shuarjen e zjarrit, evitimi I vثrshimit etj).
38. Aktet konstitutive dhe deklarative dhe Aktet me tث cilat formohen marrثdhثniet juridike, pra ato akte me tث cilat krijohen, ndryshohen a prishen marrثdhثniet juridike quhen akte konsitutive p.sh vendmimi me tث cilin lejohet ndثrtimi I objektit tث caktuar nث njث pronثsi toksore, leja pثr bartjen e armثs etj Kثtu ثshtث karakterisike se marrثdhثnia juridike mث parث nuk ka ekzistuar ndثrmjet organit dhe palثs. Pثrmes aktit nث fakt formohet marrثdhثnia. Efekti I kثtij akti ثshtث nga momenti I nxjerrjes sث tij pra ex nunc.
Akte deklarative quhen aktet me tث cilat vetثm vثrtetohet ekzistimi I marrثdhثnieve juridike administrative. Kثtu marrثdhثnia juridike mث parث ka ekzistuar prandaj me akt vetثm bثht vثrtetimi I ekzistimit tث saj. Veprimi marrثdhثnies juridike ثshtث nga momenti kur ثshtث krijuar marrثdhثnia pra ex tunc. Akt deklarativ ثshtث p,sh akti mbi pushimin e shثrbimit personit ushtarak tث caktuar me fuqinث e ligjitetj.
39. Aktet pozitive dhe negative dhe Aktet pozitive janث ato akte administrative tث cilat prodhojnث ndonjث ndryshim nث marrثdhثniet ekzistuese juridike, qoftث nثse krijohen marrثdhثniet e reja, qoftث nثse ndryshojnث ato ekzistuese apo prishen. Akt pozitiv ثshtثp.sh vendimi me tث cilin personit tث caktuar I pثrcaktohet lartثsia e tatimit.
Akte negative I quajmث ato akte administrative me tث cilat refuzohet ndryshimi I marثdhثnies ekzistuese juridike. Kثto akte nxirren sipas kثrkesثs sث palثs. Kثshtu akte negative janث aktet me tث cilat refuzohet kثrkesa pثr nxjerrjen e lejeve pثr bartjen e armثs, pثr hapjen e punثtorisث zejtare etj. Kثtu pra organi nxjerr aktin me tث cilin deklaron se nuk dثshiron ta ndryshoj gjendjen ekzistuese. Ndodh qث tث mos deklarohet fare meq rast kemi tث bثjmث mث heshtjen e administratثs. Heshtje tث administratثs kemi atثher kur organi kompetent nuk nxjerr vendimin nث afatin e caktuar. Nثse procedura ثshtث hapur me kثrkesثn e palثs, ai afat ثshtث tridhjet ditث nga dita e dorثzimit tث kثrkesثs, ndثrsa nثse procedura hapet me kثrkesثn e organit, afati ثshtث gjashtثdhjet ditث. Nثse organi kundثr vendimit tث tث cilit ankesa ثshtث e lejueshme, nuk e nxjerrث kثtث brenda afatit tث caktuar, atثher pala ka tث drejtث ankese nث organ mث tث lartث. Nثse organi I shkallثs sث dytث nuk e nxjerr vendimin nث afatin e caktuar prej gjashtثdhjet ditثsh dhe as nث afatin plotثsues shtatث ditثsh, para mund tث hapث konfliktin administrativ sikunثr tث jetث refuzuar ankesa e saj (sipas legjislacionit tث Jugosllavisث).
40. Aktet juridiksht tث lidhura dhe aktet nث bazث tث qmuarjes sث lirث dhe Aktet juridikisht tث lidhura janث ato akte administravie te tث cilat qث mث paث ثshtث pثrcaktuar se duhet tث nxirren dhe se qfarث do tث jetث pثrmbajtja e tyre. Iniciativa pثr nxjerrjen e aktit dhe pثrmbajtja e tij shprehimisht ثshtث pثrcaktuar me ligj. P.sh vendimi mbi dhثnien e lejes pثr ndثrtim.
Aktet nث bazث tث qmuarjes sث lirث janث ato akte te tث cilat organit me ligj I ثshtث dhثnث mundثsia qث sipas bindjes sث vet tث lirث dhe vlerثsimit tث interesit tث pثrgjithshثm tث vendos nث rastin konkret. P,sh Dhثnia shtetثsisث, mbi dhثnien e ndihmave tث caktuara etj.
41. Aktet e njث organi dhe aktet e pثrbثra dhe Aktet administrative mund tث klasثfikohen nث akte administrative tث njث organi dhe aktet administrative tث pثrbثra pثrkatثsisht tث shumث organeve. Rast mث I shpeshtث ثshtث qث aktin administrativ ta nxjerr njث organ qoftث individual ose kolegjial. Pثrjashtimisht njث akt administrativ mund ta nxjerrin dy a mث shumث organe. P.sh nxjerra e pثrbashثt e akeve administrative, nxjerrja e aktit me pثlqimin e mثparثshثm tث organit tjetثr, nxjerrja e aktit me vثrtetimin ose lejen e organit tjetثr ose nxjerrja e vendimit pasi tث jetث marrث mendimi nga ana e organit tjetثr.
42. Elementet pثrmbajtثsore tث aktit administrativ dhe janث: konkretizimi I lثndثs dhe I subjekteve tث aktit, dispozitivi, arsyetimi dhe udhثzmet pثr mjetin juridik. Akti administrative nث radhث tث parث pثrmban lثndثn pثr tث cilثn bثhet fjalث edhe subjektet, pثrkatثsisht palثt tث cilave u pثrket. Esenca e pثrmbajetjes sث aktit administrative ثshtث dispozitivi dmth vendimi me tث cilin vendoset lثnda. Prandaj dispozitivi pثrmban shprehjen e vullnetit tث organit tث administratثs me rastin e vendosjes sث lثndثs sث caktuar, pثrkatثsisht marrثdhثnies sث caktuar. Dispozitivi ثshtث elementi mث pثrmbajtثsor dhe pa tث nuk ka akt administrative. Nث asryetim shثnohet pse ثshtث vendosur ashtu siq ثshtث thثnث nث dispozitivin e vendimit.Arsyetimi shpreh parimin e ligjshmثrisث dhe nث tث palثs I pasqyrohet gjendja faktike dhe dispozitat materiale, nث bazث tث tث cilave ثshtث vendosur qثshtja, pثrkatثsisht ثshtث nxjerrث vendimi. Nث udhثzim mbi mjetin juridik, pala informohet mbi mundثsinث pثrkatثsisht pamundثsinث e pثrdorimit tث mjetit tث caktuar juridik. Nثse pala ka mundثsi atثher nث udhثzim shثnohet se para cilit organ mund ta shfrytثzoj kثtث tث drejtث dhe nث qfar afati mund tث bثjث kثtث.Udhثzimi ka gjithashtu nثnshkrimin, datثn dhe vulثn e organit.
43. Aktet materiale tث administratثs dhe Aktet materiale janث akte nث tث cilat mbahen shثnime tث ndryshme mbi dukuritث e ndryshme ose kumtohen shثnime e tث dhثna dhe provohen faktet mbi ato tث dhثna. Aktet materiale nuk janث akte nث kuptimin teknik por veprime tث thjeshta administrative profesionale. Aktet materiale janث tث ndryshme dhe ndahen nث:
43a. Aktet e evidentimit ose dokumentacionit dhe Kثtu pثrfshihen aktet nث tث cilat mbahet evidenca, pثrkatثsisht dokumentacioni i dukurive dhe i tث dhثnave tث ndryshme p.sh regjistrat protokollet librat e ndryshme etj.
43b. Aktet e dhثnies e tث marrjes sث deklaratave dhe Organet administrative pثr dukuritث tث ndryshme nث bazث tث kثrkesثs sث subjekteve tث ndryshme marrin deklarata tث ndryshme si p.sh deklarata me tث cilat pasqyrohet gjendja ekonomike dhe personale e subjekteve tث ndryshme.
43c. Aktet e lajmثrimit ose kumtimit dhe Kثtu pثrfshihen lajmثrime, kumtesa e tregonjثs tث ndryshثm mbi tث dhثnat e caktuara pثr subjektet e ndryshme.
44. Marrثdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs dhe marrdhثniet e saj me organet tjera tث pushtetit
- Klasثfikimi I veprimtarisث sث organeve tث administratثs dhe Veprimtaria e organeve tث administratثs shtetثrore ثshtث mundur tث klasثfikohet nث mثnyra tث ndryhsme p.sh sektore, degث, fushث dhe shثrbime administrative.
44a. Sektorثt dhe Si rregull pثrfshijnث punثt administrative nث degث tث adminsitratثs shtetثrore. Varثsisht nga vendet e ndryshme sektorثt organizohen nث mثnyra tث ndryshme. Kثshtu p.sh sektorثt e veprimtarisث sث administratثs shtetثrore n ثish-Jugosllavi klasثfikohen nث tre mث kryesoret.Sektori I administratثs politike qث pثrfshin punث e administratثs nث degثt e mbrojtjes, punثve tث brendshme, tث jashtme nث fushثn e administratثs gjyqثsore dhe tث pثrgjithshme, pastaj Sektori I punثve ekonomike dhe Sektori I administratثs shtetثrore nث fushثn e veprimtarisث shoqثrore.
44b. Degث tث administratثs - konsiderohen punثt, pثrkatثsisht grupi I punثve administrative, qث kanث njث ndثrlidhje, kanث ngjajshmثri dhe pثrmbثjnث njث tثrثsi tث vetme.
44c. Fushث tث administratثs shtetثrore - emثrtohen degث tث copثtuara tث saj dmth tثrثsi mث tث ngushta se ajo. Kثshtu p.sh degث tث administratثs paraqet industria, ndثrsa fusha e saj janث: industria ndثrtimore, industria metalike etj.
44d. Shثrbimet administrative- paraqesin njث nocion ende mث tث ngushtث se sa fusha e administratثs. أ‹shtث fjala pثr punثt administrative tث specializuara, tث cilat nث rastet mث tث shpeshta janث tث organizuara nث organe tث mvetثsishme dhe nث pثrbثrjen e organeve tث mvetثsishme, siq janث p.sh inspektoratet.
45. Marrثdhثniet ndثrmjet vet organeve tث administratثs dhe Marrdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs ndahen nث tri grupe themelore:
Nث tث parin pثrfshihen marrdhثniet e tث gjitha organeve tث administratثs pa marrث parasysh sث a bثhet fjalث mbi marrdhثniet ndثrmjet organeve tث njث njثsie territoriale, ose ndثrmjet organeve tث njثsive tث ndryshme territoriale. Kثto marrdhثnie shprehen nث dhثnien e ndihmثs juridike
Nث tث dytin bثjnث pjesث marrdhثniet ndثrmjet organeve tث administratثs sث njثsive tث ngushta dhe tث gjera territoriale. Kثto janث tث ashtuquajturat marrثdhثniet vertikale ndثrmjet organeve tث administratثs.
Nث tث tretin hyjnث marrثdhثniet e ndثrsjellta, pثrkatثsisht ato reciproke tث organeve tث sث njثjtثs njثsi territoriale. Kثto janث tث ashtuquajturat marrثdhثnie horizontale ndثrmjet organeve tث administratثs.
45a. Dhثnia e ndihmثs juridike dhe nثnkupton ushtrimin e veprimeve tث caktuara tث njث organi pثr njث organ tjetثr tث administratثs, pa marrث parasysh sث a bثhet fjalث mbi marrdhثniet ndثrmjet organeve tث njث njثsie territoriale, apo tث ndryshme territoriale. Nث procedurثn administrative administrative njihen dy rastث tث ndihmثs juridike:
Kur organi duhet tث kryej ndonjث veprim nث procedurث jashtث territorit nث tث cilin shtrihet kompetenca e tij (e ashtuquajtura ndihmث jruidike e obligueshme). Dhe
Kur organi kryerjen e ndonjث veprimi nث procedurث ia beson organit tjetثr pثrkatثs I autorizuar pثr ndثrrmarjen e veprimit tث tillث (e ashtuquajtura ndihmث juridike facultative).
45b. Mardhثniet vertikale dhe ndثrmjet organeve tث administratث zhvillohen nث bazث tث dy parimeve themelore: Parimit tث mvetثsisث sث njثsisث territoriale, parimit tث rendit komunal.
45a. Parimi I mvetثsisث sث njثsisث territoriale dhe nثnkupton interesat specifike, pثrkatثsisht shkallثn e interesave tث secilثs njثsi, vendosjne e mvetثsishme mbi ato interesa dhe ekzistimin e organeve tث administratثs nث secilثn njثsi territoriale.
45b. Parimi I rendit komunal dhe ثshtث I rثndثsishثm pثr marrdhثniet vertikale tث organeve tث administratثs pثr shkak se nث parim tث gjitha aktet e pثrgjithshme (publike) ushtrohen nث komunث, si njثsi themelore territoriale nثse nuk gjenden shprehimisht nث kompetenvث tث njثsisث mث tث gjerث.
45c. Subordinimi dhe paraqet detyrimin e organeve tث nثnshtruara qث ti kryejnث urdhثresat konkrete tث organeve eprore.
46. Mardhثniet e organeve tث administratثs me organet ligjvثnثse dhe mund tث vثshtrohen nث kuadثr tث disa grupeve tث qثshtjeve siq janث:
a). tث drejtat e karakterit organizativ dheshprehen nث autorizimet e organeve ligjvثnثse qث ti pثrcaktojnث parimet e pثrgjithshme tث organizimit tث tyre (makroorganizimi I administratثs).
B). Tث drejtat e karakterit funksional shprehen nث autorizimet e organeve ligjvثnثse tث nxjerra me dispozita, tث cilat janث tث detyrueshme pثr organet e administratثs shtetثrore, sepse paraqesin bazثn pثr punثn e tyre
c). tث drejtat e karakterit personal shprehen nث autorizimet qث tث emثrojnث dhe shkarkojnث funksionart e organeve tث administratثs shtetثrore.
47. Mardhثniet e organeve administrative me organet ekzekutive dhe mund tث veshtrohen nث kuadثr tث disa grupeve tث mardhثnieve:
47a). Tث drejtat e karakterit organizativ shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث parimet e pثrgjithshme tث organizmit tث brendثshثm tث organeve tث administratثs shtetثrore
47b). Tث drejtat e karakterit funksional shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث tث drejtat dhe detyrat e organeve tث administratثs shtetثrore, tث drejta kثto qث realizohen pثrmes nxjerrjes sث akteve pثr zbatimin e ligjeve dhe tث dispozitave dhe tث akteve tjera tث pثrgjithshme tث organeve ligjvثnse.
47c) Tث drejtat e karakterit personale shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti emثrojnث dhe shkarkojnث funksionarثt e organeve tث administratثs shtetثrore qث nuk emثrohen dhe shkarkohen nga organet ligjvثnثse.
47d) Te drejtat e karakterit financiar dhe shprehen nث autorizimet e organeve ekzekutive qث ti pثrcaktojnث kriteret pثr shfrytثzimin e mjeteve pثr punثn e organeve tث administratثs shtetثrore.
48. Marrثdhثniet e organeve tث administratثs me gjykatat dhe Organet e drejtثsisث ushtrojnث forma tث caktuara tث kontrollit mbi punثn e oraneve tث administratثs shtetثore. Ekzistojnث disa forma tث kontrollit:
a) Kontrolli I kushtetutshmثrisث dhe ligjshmثrisث sث akteve tث pثrgjithshme tث organeve tث administratثs
b) kontrolli I ligjshmثrisث sث akteve administrative.
49. KONTROLLI I PUNأ‹S Sأ‹ AMINISTRATأ‹S dhe kontrolli I brendثshثm I administratثs dhe Me kontroll administrativ kuptojmث ndikimin qث ushtron organi administrativ epror mbi organet varثse, lidhur me kryerjen e sukseshme tث detyrave tث tyre zyrtare (ky ثshtث kontrolli I brendثshem), ose ndikimin e organit tث specializuar administrativ mbi organet tjera administrative dhe mbi zbatuesit e tjerث, me qثllim tث sigurimit tث zbatimit tث rregullt nga ana e atyre ligjeve e akteve nثnligjore tث organeve mث tث lartث (ky ثshtث kontrolli I jashtثm).
Nث sistemin administrativ bashkثohorث, kontrolli I brendثshem administrativ zhvillohet nث dy forma:
49a. kontrolli instancional - l bثhet si rregull, nث bazث tث paknaqثsisث sث shprehur nga ana e palثs, dmth nث bazث tث ankesثs. Pثrmes ankesثs goditet njث akt konkret administrativ I organit tث ulثt administrativ para organit mث tث lartث.
49b. Kontrolli kierarkik- bثhet nث bazث tث pushtetit kierarkik dhe kثshtu organet mث tث larta administrative kanث jo vetثm tث drejtث, por edhe detyrim qث tث mbikqyrin punثn e organeve mث tث ulثta. Mbikqyrja mund ti pثrkas akteve konkrete individuale tث organeve tث ulثta dhe mund ti pثrkas edhe punثs sث tثrثsishme tث njث ose mث shumث organeve tث ulثta. Mbikqyrja bثhet pثrmes inspekcionit dhe revizionit
50. Kontrolli I jashtثm I administratثs dhe kontrolli nga ana e parlamentit dhe paraqet njثrin nga format mث tث rثndثsishme tث kontrollit polititk. Pثrmes kثti kontrolli veqanarisht pretendohet
a) sigurimi I funksionimit tث rregullt dhe tث mirث tث administratثs
b) garancimi I ligjshmثrisث dhe mbrojtja e tث drejtave tث qytetarثve dhe
c) ushtrimi I mbikqyrjes sث pثrgjithshme mbi veprimtarinث administratie
Kontrolli I jashtem ka pثr qellim adekuatitetin tث veprimtarisث administrative nث normat themelore nga ana e pushtetit politik. Nث shumicثn e vendeve bashkohore organet e kontrollit tث jashtثm ushtrojnث jo vetثm kontrollin e ligjshmثrisث por shpeshher ushtrojnث edhe kontrollin e oportunitetit nث fusha tث caktuara. Kontrolli parlamentar nث vendet me demokraci tث zhvilluar paraqet njثrثn nga format mث tث rثndثsishme tث kontrollit tث jashtثm. Ai shfaqet si njث formث e kontrollit politik pثrmثs sث cilثs, me anث tث parlamentit ose tث komiteteve a komisioneve tث tij dثshirohet qث tث ndikohet nث funksionin ekzekutiv, tث cilin e ushtrojnث qeveritث dhe organet e administratثs shtetثrore dhe subjektet tjera.
51. Ombudspersoni si lloj I kontrollit tث punثs sث administratثs dhe Paraqet njثrin nga llojet e kontrollit mbi punثn e administratثs. Flaja “ombudsman†ثshtث huazuar nga gjuha suedeze qث do tث thotث ndثrmjetثsuesin ose pثrfaqsuesin. Ombudsmani pثrfaqson njث organ I cili ka pثr detyrث qث tث mbrojث qytetarثt.Ombudsmani zhvillohet sidomos nث vendet me sistem parlamentar ose nث vendet ku kontrolli I administratثs nuk ثshtث siguruar si duhet. Funksionet e ombudsmanit janث: qث ti hulumtoj tث gjitha rastet e shkeljes tث sث drejtثs dhe ligjeve, pثr tث cilat merr vesh ose pثr tث cilat I drejtohen qytetarثt, qث tث udhثheq procedurثn dhe tث ndjek pثrpara gjyqit qdo funksionar, I cili nث ushtrimin e detyrave tث veta nga favoritizimi, korumpiteti ose pثr qfardo motivi tjetثr, shkel ligjin dhe lث anash pثrgjegjثsinث e vet, qث ti vlersoj tث gjitha aktet juridike dhe aktgjykimet e gjykatave supreme dhe tث ndjek bile edhe gjyqtarثt mث tث lartث nثse konsiderohen se kanث nxjerrث aktgjykim tث padrejtث qث ti paraqes Kuvendit qث tث tregoj pثr dobثsitث e ligjeve dhe ti propozojث ndryshimet dhe shtesat, apo nxjerrjen e ligjeve tث reja etj.
52. Kontrolli gjyqثsor I administratثs dhe Kontrolli gjyqثsor I administratثs nثnkutpon autrozimet tث cilat I jepen njث organi tث pavarur nga pushteti politik dhe nga administrata qث ti zgjidhe konfliktet, tث cilat janث tث shkaktuara me funksionimin e administratثs. Funksioni themelor I kontrollit gjyqثsor konsiston nث sigurimin e mbrojtjes sث qytetarثve nث raport me administratثn. Zgjidhja e konflikteve administrative I ثshtث besuar organeve gjyqثsore.
53. Mjetet e kontrollit politik tث administratثs dhe nث kuptim tث pثrgjithshثm emثrohen ato mjete tث cilat kanث pثr qثllim qث tث ndikojnث nث organizatat administrative lidhur me rolin e tyre me mekanizmin e pushtetit.Sipas prfesor Pusiqit, mjetet e kontrollit politik tث administratثs ndahen nث dy grupe themelore:
a) nث organizative dhe
b) nث funksionale
Mjetet organizative tث konrtollit politik sipas tij janث: decentralizimi nث kuptimin mث tث gjerث; ndarja e funksioneve dhe parimi I kolegjialitetit, ndثrsa nث mjetet funksionale, I njثjti autor pثrmbledh vendosjen e qytetarثve, pjesmarrjen e qytetarثve nث kufizimin e administratثs me norma.
54. Mjetet organizative tث kontrollit dhe Me decentralizim nثnkuptohet secili dobثsim I ndikimit tث qendrثs sث caktuar tث njث sistemi tث organizuar nث pjesث tث atij sistemi. Si mjet I kontrollit politik tث administratثs, decentralizimi mund tث aplikohet me qثllim tث zvogثlimit tث ndikimit tث qendrave tث caktuara tث pushtetit politik nث pjesث tث caktuara tث indstrumentit administrativ e poashtu edhe me qثllim tث dobثsimit tث lidhjeve brenda vet aparatit administrativ. Format kryesore praktike tث decentralizimit janث “ndarja e sovranitetitâ€, pثrkatثsisht federata, konfederata dhe forma tjera tث shteteve tث pثrbثra, pastaj decentralizimi territorial, veqanثrsiht vetadministrimi lokal dhe decentralizimi I vثrtetث nga krijimi I llojeve tث natyrshme tث sistemeve organizative paralele pثr rrethin e njثjtث tث punثve dhe deri te bartja e punثve administrative nga njث sistem I organizuar qendror, zakonisht nga administrata shtetثrore nث organizata tjera qث gjendejn jasht atij sistemi.
54a. Ndarja e funksioneve dhe paraqet rast tث veqant tث decentralizimit tث vثrtetث nث vet kulmin e administratثs dhe tث organizimit tث pushtetit.Mvetثsia organiative e bartثsve tث pushtetit lehtثson kontrollin politik dhe krijon dy institucione tث rثndثsishme tث kontrollit tث administratثs.
54b. Kolegjialiteti dhe si mjet I kontrollit politik tث administratثs do tث thotث besimin e vendimeve tث caktuara ose tث vendosjes nث pثrgjithثsi nث organizatثn administrative, njثkohesiht dy ose mث shumث vetave (funksionarثve eprore).
55. Mjetet funksionale tث kontrollit dhe Vendosja e qytetarثve nثnkutpon tث drejtثn e tث gjithث qytetarثve me tث drejta politike qث tث marrin pjesث nث nxjerrjen e vendimeve qث I pثrkasin administratثs. Forma tث veqanta tث vendosjes sث qytetarثve janث;
- konsulltimi I qytetarثve dhe
- tubimet e qytetarثve.
Konsulltimi i qytetarثve nuk paraqet fomث tث pثrherثshme organizative; vendimi I pثrket qoftث qثshtjeve kushtetuese e ligjore (referendumi), qoftث qثshtjeve tث tjerap.sh ndryshimeve eventuale territoriale (plebishiti
Tubimi I qytetarثve ثshtث formث e pثrherثshme organizative e vendosjes sث qytetarثve (nث procedurثn zgjedhore) etj.
Kufizimi me norma dhe nثnkupton ekzistimin e atyre rregullave tث cilat nث qfardo mثnyre respektivisht pثrkufizojnث veprimtarinث e administratثs (instrumente tث kontrollit politik janث: kushtetuta dhe institucionalizimi I kontrollit pثrmes gjykatave.
56.Pثrgjegjثsia politike e administratثs dhe pثrkufizimi I nocionit tث pثrgjegjثsisث dhe Pergjegjثsia pثrcaktohet si raport I njeriut dhe pushtetit pثrkatثsisht shoqثrorsث. Lloji dhe sistemi I pثrgjegjثsisث varen nga lloji I normave juridike.Nث kutpimin mث tث pثrgjithshثm pثrgjegjثsia paraqet raportin midis veprimi dhe paojave tث tij. Nث tث drejtثn publike pثrgjegjثsia ka kaluar nثpثr kثto faza: periudha e mospergjegjثsisث shtetثrore, periudha nث tث cilثn pثrgjegjثsia e shtetit fillon tث zhvillohet, krahas zhvillimit tث sث drejtثs administrative, dhe periudha bashkثkohore e pثrgjegjثsisث sث shtetit.
57. Pثrgjegjثsia politike dhe Teoria I njeh dy lloje themelore tث pثrgjegjثsisث:
- Pثrgjegjثsinث shoqثrore, tث cilثn e karakterizojnث elementet pثrkatثse shoqثrore e jo sanksionet juridike dhe
- Pثrgjegjثsinث juridike, me obligimet juridikisht tث pثrcaktuara dhe tث sanksionuara me kushtet dhe me format e pثrgjegjثsisث.
Bazثn e pثrgjegjثsisث politike e paraqet puna jooportune e cila nuk ثshtث nث pajtim me qثndrimin, pikapmjet, me mendimin ose interesat e forumit, pثrkatثsisht organit, para tث cilit jepet pثrgjegjثsia.
Pثrgjegjثsia politike ثshtث ajo pثrgjegjثsi ku p.sh nثnpunثsit e aparatit shtetror e kanث jo vetثm kur e kryejnث krimin, shkeljen administrative, o kur I shkaktojnث dثme materiale institucionit, por kur nuk plotثsojnث detyrat e tyre me karakter politik. Pثrgjegjثsi tث tillث kanث p,sh nثnpunثsit e zgjedhur tث aparatit, nث rastin kur justifikojnث besimin e zgjedhثsve.
Krahas pثrgjegjثsive tjera p.sh pثrgjegjsive penale materiale dhe disiplinore qث janث forma tث rregullta tث pثrgjegjثsive juridike dhe tث cilat janث tث rregulluara me norma jridike, pثrgjegjثsia politike nuk ثshtث juridikisht e rregulluar dhe e karakterizon raporti I besimit. Pergjegjثsia politike nثnkupton pثrgjegjثsinث pثr punثn jooportune dhe jo edhe pثr punثn e paligjshme. Te pثrgjegjثsia politike sanksioni shpreheht me ndثrprerjen e raportit tث votbesimit, me atث tث revokimit, ndثrrimit pثrkatثsish shkarkimit tث titullarit tث funksionit nga ana e forumit apo orgnait. Kurse te sanksioni mbi pثrjgegjsinث penale ثshtث denimi penal, I cili varet nga vepra e kryer, pثr pثrgjegjsin materiale dhe kompenzimi I dثmit ndثrsa pثr pثrgjegjثsinث disiplinore dhe masa pثrkatثse disiplinore.
58. Nocioni dhe baza e pثrgjegjثsisث politike tث ministrave dhe Pثrgjegjثsia politike e ministrit u lind sث pari nث Angli. Baza e pثrgjegjsisث politike tث ministrave, mund tث jetث e trefisht, ata mund tث jenث pثrgjegjثs pثr:
- punثn e vet
- punثn e organit nث krye tث tث cilit janث
- pثr punثn e shefit tث shtetit
Pثrgjegjثsia politike e ministrave shtrihet edhe nث punen e resorit nث krye tث tث cilit ndohet. Puna e ministrave duhet doemos tث jetث nث pajtim me politikثn e resorit dhe vetvetiu me politikثn e Qeverisث e cila duhet doemos ti pثrgjigjet vullnetit tث Parlamentit.
Pثrgjegjثsia politike e ministrave mund tث jetث individuale dhe kolektive. Pثrgjegjثsia individuale nثnkupton pثrgjegjثsinث e vet ministrit, ndثrsa pثrgjegjثsinث kolektive e ka Qeveria.Pثrgjegjثsia individuale bazohet nث aktet dhe veprimet e ministrit pثrkatثs, ndثrsa pثrgjegjثsia kolektive nث punثn e Qeverisث si forum kolegjial.