Përmbledhje
Jezusi e ka themeluar eukaristine ne Darken e Mbrame. Fjalët e tija: Ky është korpi im i flijuar për ju dhe ky është gjaku im i derdhur për te gjithë, tregojnë thelbin, natyren dhe misterin e eukaristise. Autori ne këtë artikull ‘zbret’ ne lashtesi – ne kohën e Jezusit – shtjellon këto fjale te mistershme te paraqitura përmes ungjijve sinoptik dhe ungjillit te Gjonit. I pajisur me literatur dhe emra eminente nga ekgzegeza biblike (p.sh..Jeremias), ne artikull bëhet zberthimi i fjalëve Korp apo Mish dhe Gjak. اfare ka menduar Jezusi kur ka thënë “korpi im i flijuar për ju”? Ne çfare konteksti e ka thënë këtë fjali? اfare nenkuptonin fjalët “gjaku im i dherdhur për te gjithë”? Permes këtyre pyetjeve, zberthehen disa paqartesi fiologjike dhe semantike te fjalëve te Jezusit me te cilat Ai e ka themeluar eukaristine. Edhe pse Jezusi nuk ka thënë fjalët e shendrrimit, siç i kemi ne sot ne mesharin romak, ashtu fjal për fjal, por gjatë redaktimit te ungjijve dhe krijimit te tekstve liturgjike ato e kanë marrë një formë me te kompletuar, megjithatë autenticiteti i fjalëve te themelimit te eukaristise është i padiskutueshem.
Hyrje
Problemi i autenticitetit te fjalëve qe i janë atribuar Krishtit nuk resht se shtruari ne studimet egzegetike. Mes këtyre fjalëve disa prej tyre kanë një rëndësi te madhe ne kultin e krishtere: ato qe i perkasin Eukaristise. është e pashmangshme shtrimi i pyetjes: A i ka shqiptuar realisht Jezusi fjalët qe perseriten ne çdo kremtim eukaristik? Ne Darken e Fundit ka thënë: “Ky është korpi im, i flijuar për ju” dhe “Ky është kelku i gjakut tim, për beselidhjen e re e te amshuar, i derdhur për ju e për te gjithë njerëzitë ne shperblim te mëkateve”? është e qartë se Jezusi nuk i ka shqiptuar këto fjale identike, fjale për fjale dhe ne mënyrë te saktë. Por, a mund te flitet për barazvlefshmeri? . Duke analizuar dhe duke ballafaquar deshmite e Ungjijve dhe te shen Palit është e mundur te percaktohen me siguri te mjaftueshme fjalët e perdorura realisht prej Jezusit (ipsissima verba e ipsissima vox). Egzegeti protestant J. Jeremias, qe i është kushtuar kësaj detyrë, është perpjekur te percaktoje ato qe kanë karakterizuar themelimin e Eukaristise . Punimet e tij janë një pikë referimi shumë e dobishme .
Fjalët e thena mbi buken
Mishi im. Në lidhje me fjalët e thena mbi buken, Jeremias ka terhequr vemendjen mbi rendesine e deshmise se shen Gjonit. Katër tregimet e themelimit, ne shen Palin dhe ne Sinoptiket, permbajne pohimin: “Ky është korpi (trupi) im”. Por te Gjoni qe, duke komentuar mrekulline e shumimit te bukeve, shpall sofren eukaristike, Jezusi deklaron: “Buka qe unë do ta jap është mishi im për jetën e botës” (Gjn 6, 51) . Termi mish ndoshta është ai qe përdoret ne Darken e Fundit . Ne kohën kur Gjoni shkruante, përdorimi liturgjik kishte marrë shprehjen “Ky është korpi im”. Nëse na referon fjalën “mish”, do të thotë se, megjithë këtë perdorim, Gjoni ka dashur te na thotë termin e perdorur prej Jezusit. Gjetiu Krishti flet për mishin e për gjakun , kështu qe binomi mish-gjak ka sherbyer për te shprehur kuptimin e sofres eukaristike . Ka shumë mundësi pra qe Jezusi te këtë thënë: “Ky është mishi im” , shprehje semitike qe është perkthyer ne greqisht: “Ky është korpi im” .
Për te percaktuar fjalët e thena mbi buke duhet të kemi parasysh edhe shtesen qe japin versionet e Palit e te Lukes: “Ky është korpi im qe është për ju” (1 Kor 11, 24), “qe flijohet për ju” (Lk 22, 19). Shprehja e perdorur te Gjoni “për jetën e botës” e perforcon këtë. Paraleli me fjalët e thena mbi veren duket se kërkon këtë saktesim. Mishi, i bërë i pranishem ne Eukaristi, është i njejti i dhënë si fli dhe me këtë titull mishi i flijuar për njerezimin jepet si ushqim. Sipas versionit te Lukes, Jezusi nuk thotë “trupi qe ju është dhënë”, por trupi “qe flijohet për ju”; dhurimi qe ai pohon është ai i flijimit.
Formula e Gjonit është me e gjerë: “për jetën e botës”, dhe duket se e tillë është ideja e Jezusit. është spostimi, ne terme greko-gjonase, i shprehjes “për te gjithë”, e perdorur ne fjalët e thena mbi veren. Fjalët “për ju” duken një specifikim i shtuar ne funksion te njerëzve te pranishem ne liturgjine eukaristike, një perdorim konkret për pjesemarresit. Sipas paralelit te gjakut me mishin, është me e mundshme qe Jezusi te këtë thënë: “Ky (është) mishi im, (i flijuar) për te gjithë”, ose i dhënë si fli për njerezimin.
“Ky mishi im” - Nuk mund te habitemi qe, fjale për fjale, Jezusi te mund te këtë thënë: “Ky mishi im” pa perdorur foljen ‘është’, sepse ne aramaisht kjo folje nuk perdorej për një pohim te këtij lloji . Por mungesa e foljes nuk e pengon aspak pohimin qe te trajtoje realitetin e mishit. Një pohim i realitetit nuk varet patjetër prej foljes ‘jam’, siç tregon, për shembull, shprehja shqipe: “Ja mishi im”. Fuqia e pohimit nuk ka nevojë për përdorimin e një foljeje; ajo del prej kontrastit mes bukes se dukshme qe Jezusi u jep nxenesve dhe fjalës qe thotë. Kjo fjale është mbi çdo konstatim te ndjeshem dhe i drejtohet fesë. Duke thënë: “Ky është mishi im”, Jezusi nuk le asnjë dyshim mbi natyren e ushqimit te dhuruar prej tij.
Mund te pyesim nëse fjala e tij ka mundur te kuptohet lehtë e të pranohet prej nxenesve. Por duhet te kujtojmë se Jezusi u kishte kërkuar atyre, shumë kohe me pare, një akt feje ne mishin e Birit te njeriut qe duhej t’u jepej si ushqim. Premtimi i Eukaristise i kishte tronditur thellesisht te Dymbedhjetet, duke bërë te prapseshin shumë degjues. Atyre u ishte dashur ta kapercenin befasine me një bashkim feje: e kishin pranuar si fjale jetë te amshuar shpalljen e sofres ne te cilën mishi i Birit te njeriut do të jepej si ushqim dhe gjaku si pije (Krh Gjn 6, 68). Duket qartë se kjo shpallje perjashtonte çdo interpretim thjesht simbolik te sofres eukaristike. Takimi me risine tronditese te porosise qe permbahej ne të kishte provokuar largimin e shumë nxenesve. Por përgjigjja e Pjetrit, ne emër te te Dymbedhjeteve, kishte shprehur një fe qe e pranonte këtë premtim trondites. Fale kësaj pergatitjeje, ne Darken e Fundit apostujt i kanë pranuar me një qëndrim feje te kthjellët fjalët: “Ky (është) mishi im, (i flijuar) për te gjithë”.
“Mishi im për te gjithë” - Mund te ngurrojme mbi përdorimin e pjesores “i flijuar”. Ne formulen e Palit pjesorja mungon, ndërsa është e pranishme ne atë te Lukes, edhe pse mbetet dyshimi se bëhet fjale për një sqarim: “Ky (është) mishi im për shumë”. Pjesorja “flijuar” është një sqarim jo i huaj për qëllimin e Jezusit por nuk e shpreh gjithë forcen e tij. Ai mund te bazohet ne deklaraten qe bën Gjoni: “Buka qe unë do ta jap është mishi për jetën e botës”. Megjithatë, ne këtë deklarate, ajo qe jepet është buka, apo mishi i bërë ushqim. Nuk thuhet se mishi është dhënë për jetën e botës; “mishi im për jetën e botës” implikon dhenien ne fli për njerezimin; bëhet fjale për një dhurate te një natyre te veçante, qe nuk identifikohet me dhuraten e mishit si ushqim. Edhe deklarata e Gjonit, pra, sugjeron qe Jezusi ka thënë: “Ky (është) mishi im për shumë”. “Mishi im për jetën e botës” duket si i barazvlefshem me shprehjen semitike “për shumë”. “Për” është e mjaftueshme për te treguar dhurimin si fli.
është e rëndësishme te thellohet rëndësia e saktë e termit “te gjithë”. Ai nuk mund te merret ne kuptimin se vetëm një numer i madh, por jo te gjithë, marrin dobine e flise. Aramaishtja, gjuhe e folur prej Jezusit, ashtu sikurse as hebraishtja, nuk ka asnjë term abstrakt për te thënë “te gjithë”. Fjala “shumë” përdoret për te percaktuar teresine. Ne kuptim “te gjithë” Jezusi perdor fjalën “shumë” për te shprehur shtrirjen universale te misionit te tij shelbues: “Biri i njeriut nuk ka ardhur për te qenë sherbyer, por për te sherbyer dhe për te dhënë jetën e vet si shperblim për shumë” (Mk 10, 45; Mt 20, 28). Shumica është sinonim i gjithë njerezimit . Ne fjalët e thena mbi buke, sikurse edhe mbi vere, “për shumë” do të thotë pra “për te gjithë njerëzitë”.
Vlera e termit "mish"
Kerkimet egzegetike, qe përcaktojnë se ka shumë mundësi qe Jezusi te këtë thënë: “Ky (është) mishi im”, ndihmojne për ta kuptuar me mirë rendesine e pohimit.
Trupi individual - Termi “mish” ka avantazhin se thekson se bëhet fjale për trupin individual te Jezusit, edhe pse dikush ka dashur t’i jape shprehjes “ky është trupi im” domethenien e një trupi kolektiv . Por Jezusi donte te pohonte pikërisht pranine e trupit te tij. Këtë trup ai e jep si fli dhe e jep si ushqim. Sigurisht, ky ushqim është i destinuar te zhvilloje jetën e bashkësisë, por ai qe bëhet i pranishem me fjalët e thena mbi buke është trupi individual i Krishtit.
Realiteti fizik - Edhe sfumatura te tjera te perfshira ne përdorimin e termit semitik “mish” meritojnë te theksohen. Fjala thekson realitetin fizik te trupit. Sipas udhezimit te P. Dhorme : «Kur hebrenjte donin te flisnin për trupin e gjallë, të atij qe Hyji kishte formuar ne kraharorin e nenes, fjala qe perdornin ishte “mishi” (basar)». Pra, i tërë trupi dhe jo vetëm pjeset e tij me te buta, quhet “mish”. Mund te verehet se ky realizem gjendet në lidhje me Eukaristine ne këngën Ave verum, me shprehjen “trupi i lindur prej Virgjeres Mari”, qe është ne harmoni me percaktimin e specifikuar prej Dhorme-s.
Trupi i gjallë - Ne mënyrë me te veçante fjala “mish” (soma) mund te përdoret edhe për kufomen , “mishi” percakton trupin e animuar prej jetës. Duke perdorur fjalën “mish”, Jezusi le të kuptohet se ai dhuron si ushqim një mish qe ka jetën dhe e komunikon atë. Prej këtij këndvështrimi ai kishte pasur kujdes, me pare, te saktesonte natyren e kësaj frytshmerie gjalleruese. Gjatë shpalljes se Eukaristise, para mospranimit te degjuesve, te tronditur prej perspektives se një mishi tokesor te dhënë si ushqim, Jezusi kishte shpjeguar se mishi i Birit te njeriut, qe duhej te jepej si ushqim, ishte ai i Birit te njeriut te ngjitur “aty ku ishte me pare”, apo ne gjendjen e tij te lavdishme pas te Ngjiturit ne qiell. Ky mish do të jetë i animuar prej jetës se Shpirtit: “është Shpirti ai qe jep jetën” ( Krh Gjn 6, 62-63). Mishi ushqen vetëm për jetën shpirtërore por, megjithëse është bartes i Shpirtit, mbetet mish fizik. Mishi është preludi i fatit perfundimtar te çdo mishi njerezor, premtim për jetën qiellore.
Prania personale - Jo më pak domethenese është prirja për te perdorur termin “mish” për te percaktuar qenien e gjallë, personin. Mund te citohet si shembull Psalmi 83 (84), 3: «Shpirti im shkrihet e meket për pallatet e Zotit. Zemra ime e trupi im i brohoritin Hyjit te gjallë». Shprehja biblike “çdo mish” përdoret për çdo krijese te gjallë apo vetëm për njerezimin. Për shembull, për te thënë se i gjithë njerezimi ka hyrë ne rrugën e mekatit: «Sjellja e çdo mishi (njeriu) permbi toke ishte sjellje plot ligësi» (Zan 6, 12) .
Duke thënë fjalët: “Ky është mishi im”, Jezusi mund te sugjeroje se, me mishin e vet, është personi i tij qe deshiron te dhurohet. Shumë me vonë teologet do të pohojne se trupi dhe gjaku i Krishtit janë te pranishem për virtyt te fjalëve te shugurimit dhe se, për virtyt te njekohshmerise apo lidhjes se gjithçkaje qe i përket Krishtit te lavdishem, shpirti dhe hyjnia janë njësoj te pranishem . Thjesht me përdorimin e termit “mish”, Jezusi e ka shprehur këtë shtrirje te pranise ne te gjithë personin e vet. I pranishem është mishi i tij ne kuptimin fizik, por ne te është edhe prania e te gjithë vetes se tij.
Jezusi e ka pohuar ne mënyrë me specifike pranine e tij personale ne fjalimin ne te cilin thekson nevojen për te ngrënë mishin e për te pire gjakun e Birit te njeriut. Ai deklaron: «Unë jam buka e jetës» (Gjn 6, 35-48), «Unë jam buka e gjallë, e zbritur prej qiellit» (Gjn 6, 51). Fuqia e «Unë jam» është shprehje e identitetit te tij hyjnor, i jep dhurates eukaristike një vlerë supreme. Nepermjet mishit Uni hyjnor i Krishtit bëhet buke e njerezimit dhe i ushqen nxenesit e tij. I gjithë personi i tij kërkon të pranohet ne tryezen eukaristike.
Dobesia e mishit - Megjithëse duke mbajtur ne vete një referim ne te gjithë individin, “mishi” e ve theksin ne atë qe ai ka te dobët. Shprehjet biblike japin shembuj te shumte në lidhje me këtë: «Shpirti im nuk do të qëndrojë përherë ne njeriun, sepse ai s’është tjetër, por mish» (Zan 6, 3). «I binte ne mend se janë njerëz (mish) te ligshte - avull qe shkon e nuk kthehet» (Ps 77 /78/, 39). «اdo mish (trup) është si bari…» (Is 40, 6). «اdo mish (gjallese) vjetrohet si petku dhe porsi gjethi qe del ne pemë te njome» (Sir 14, 18) . Pikërisht kjo dobesi e mishit na lejon ta kuptojme largesine e kapercyer prej Fjales ne ardhjen e tij mes nesh: «Fjala u be njeri (mish)…» (Gjn 1, 14). Biri i vetëm, qe për amshim është «një natyre me Atin» (Gjn 1, 18), e ka marrë këtë gjendje mishnore ne te cilën zbulohet brishtesia e ekzistencës njerëzore. Gjesti i misherimit është deshmia e një dashurie qe dhurohet ne pervujterine me absolute. Duke u bërë mish, Biri është pervujteruar, por e ka ngritur mishin ne një nivel me te lartë. Pasi thotë se Fjala u be mish, Gjoni pohon: «Dhe ne e pame lavdine e tij, lavdine e Birit te njelindur te Atit». Ungjilltari e konsideron jetën e Fjales ne mish si një shfaqje te lavdise: mishi ka zbuluar hyjnine e Birit. Veç kësaj, mishi e ka lejuar Fjalën te banoje nder ne. është e vërtetë, termi i perdorur për te thënë «banoj» aludon ne tenden e endacakeve dhe pra është ne harmoni me brishtesine e mishit. Por theksi vihet ne qëllimin për te banuar nder ne: mishi i Birit, i ngjashem me tonin, e ka vënë ne qendër te shoqerise njerëzore.
Ungjilltari, qe na ka paraqitur Fjalën e bërë mish, është edhe ai qe na ka referuar termin “mish” në lidhje me Eukaristine: a bëhet fjale për një koinçidence te thjeshtë? Sidoqoftë, mishi i marrë prej Fjales ndriçon kuptimin e Eukaristise: ajo ngrihet ne një dinjitet me te lartë, duke pohuar e zbuluar pranine hyjnore ne Eukaristi; veç kësaj, e lejon Krishtin te banoje ne ata qe marrin pjesë ne tryezen e themeluar prej tij dhe te veproje si qener e lidhjes se zemrave ne njesine e dashurisë se tij.
Destinimi ne fli - Së fundi, për karakteristiken e dobesise qe ka, “mishi” është i pershtatshem ne mënyrë te veçante për te sugjeruar destinimin ne flijim. Ne ofertat rituale te judaizmit flijohej mishi i kafsheve. Kur, sipas termeve te Gjonit, Jezusi shpall se buka qe do të jape do të jetë mishi i tij për jetën e botës, ai mendon për flijimin. Meqenëse bëhet fjale për buke, ky mish do të jepet si ushqim por nuk do të mund te bëhet ushqim perveçse pasi te flijohet për njerezimin. Nuk mund te hahej mishi i flive te kafsheve perveçse pas flijimit të tyre.
Flija kështu është thelbesisht e presupozuar ne tryezen eukaristike. Mishi jepet si ushqim për te komunikuar jetën qe Jezusi merr prej Atit (Krh Gjn 6, 57), një komunikim qe mund te bëhet vetëm nëpërmjet vdekjes. Ne këtë mënyrë duket edhe me e qartë se deri ne çfare pikë dhurata e mishit si ushqim shfaq dashurinë: Krishti jo vetëm e ka dashur këtë dhurate por e ka dashur edhe si fryt te flise supreme te jetës se tij. Dashuria qe zbulohet ne tryezen eukaristike duhet të vlerësohet sipas shkalles se skajshme qe ai arrin ne flijim.
Jo më pak e rëndësishme është te kujtojmë se flija e Krishtit konsumohet ne një lavderim qe shfaqet truperisht ne ngjallje e ne te ngjiturit ne qiell. Mishi i dhënë si ushqim, ne te vërtetë, është mishi i lavdishem i Birit te Hyjit te ngjallur e te ngjitur ne qiell. Vetëm me këtë titull ai mund te jetë burim i jetës hyjnore. Kjo shpjegon se përse kremtimi eukaristik kryhet ne përkujtim, jo vetëm te Mundimeve, por edhe te Ngjalljes e te Të Ngjiturit ne qiell. Pasi pesoi poshterimin dhe zhveshjen e flise, mishi i Krishtit u ngrit ne gjendjen qiellore qe e lejon te hyjë ne mishin e njeriut dhe ta ngreje atë ne gjendjen me te lartë.
Fjalët e thena mbi veren
Dy versionet - Për sa u përket fjalëve te thena mbi veren, përcaktimi i formes se tyre origjinale duhet bërë nëpërmjet krahasimit te dy versioneve qe na janë përçuar, nga njera anë ai i Markut dhe i Mateut, nga ana tjetër ai i Palit dhe i Lukes. Sipas Markut (Mk 14, 24), Jezusi tha: «Ky është gjaku im, gjaku i Beselidhjes, qe derdhet për te gjithë». Versioni i Mateut (Mt 26, 28) shton fjalët «ne shperblim te mëkateve». Shumë i ndryshëm është versioni i Palit: «Ky kelk është Beselidhja e re ne Gjakun tim» (1 Kor 11, 25). Dhe teksti i Lukes shton «i derdhur për ju» (Lk 22, 20).
Secili version pastaj ka partizanet e vet mes egzegeteve, te cilët e mbajnë njerin ose tjetrin si origjinal. Na duket se studimi i hollesishem i bërë nga Jeremias në lidhje me tregimet e ndryshme te themelimit te Eukaristise jep një numer me të madh elementesh te vlefshme vlerësimi . Ne veçanti është mbreselenes tregimi i semitizmave: teksti i Markut (Mk 14, 22-25) përmban 23 dhe duket pra se është bërë me herët; ndërsa ne atë te Palit shfaqen vetëm disa.
ثshtë e rëndësishme te pranojmë se versioni i Palit dhe i Lukes ka një formulim shumë kompleks. Siç thekson Jeremias, ai shpreh te njëjtin koncept me atë te Markut por mban shenjen e një riperpunimi grekizues. Ndërsa pohimi: «Ky është gjaku im, gjaku i Beselidhjes», karakterizohet prej thjeshtesise se tij te ndjeshme shprehese, qe fsheh një pasuri te madhe domethenieje, fjalët: «Ky kelk është Beselidhja e re ne Gjakun tim» duken rezultat i një perpjekjeje shpjegimi qe del me një formule me te rëndë, me komplekse. Kjo formule ka dashur ta saktesoje fjalën «ky» me «ky kelk», dhe «Beselidhje» me «Beslidhje e re». Duke e perkufizuar kelkun si beselidhja e re, ai pohon ne mënyrë me komplekse pranine e gjakut: «ne gjakun tim».
Formula me semitike dhe me e thjeshtë e Markut duket si me e hershmja. Në lidhje me këtë është e rëndësishme te kujtojmë se thjeshtesia është një cilësi karakteristike e të folurit se Jezusit. Nga analiza e Ungjijve del se zakonisht Jezusi e shpreh një mendim te thelle ne terme te thjeshta. Kjo verifikohet edhe ne fjalët e thena mbi buken e mbi veren: ato kanë një thjeshtësi e thellesi te madhe. Një avantazh tjetër i formules se Markut vjen prej simetrise se tij me formulen e thënë mbi buken. Shprehjes «ky është korpi im» i përgjigjet «ky është gjaku im». Megjithatë është vënë ne dukje se kjo simetri është jo shumë ne pershtatje me karakterin primitiv te formules: është kërkuar t’i lihet prirjes se autoreve për paralelizem ne formulimin e fjalëve te thena mbi buken e mbi veren. Jeremias citon kundershtimin dhe jep argumenta për ta kapercyer atë . Por mund te pyesim sidomos nëse ky paralelizem imponohej ne tryezen eukaristike sikurse Jezusi donte ta themelonte. Ai vetë e ka theksuar ne shpalljen e Eukaristise: «Pernjemend, pernjemend po ju them: nëse nuk e hani korpin e Birit te njeriut e nuk e pini gjakun e tij, nuk keni jetë ne vetvete. Kush ushqehet me korpin tim dhe pi gjakun tim ka jetën e pasosur» (Gjn 6, 53-54). Simetria nuk vjen prej një përpunimi redaksional por prej veprimeve paralele te te ngrenit e te te pirit, qe perbejne sofren; trupi jepet si ushqim dhe gjaku si pije. Formulat qe shpallin këtë dhurate te dyfishte janë normalisht simetrike dhe thjeshtesia qe i karakterizon fjalët e Jezusit ve ne dukje këtë simetri. Pohimi i parë: «Ky është korpi im» sjell me vete te dytin: «Ky është gjaku im».
Gjaku i derdhur për shumë - Simetria është aq me e shpjegueshme sa me e ngushtë është lidhja qe e bashkon mishin me gjakun. Ne një tekst te vonshem biblik ishte i pranishem asocimi i mishit dhe i gjakut për te shprehur dobesine njerëzore: «porsi gjethi qe del ne pemë te njome, njeri del e tjetri bie: kështu edhe breznite mishit e gjakut, njera mbaron e tjetra lind» . Jezusi e njeh këtë asocim, pasi e perdor për te perjashtuar mundësinë se pohimi i Pjetrit vjen prej mishit e prej gjakut (Mt 16, 17).
Dobesia e perbashket e mishit dhe e gjakut është pershtatur për destinimin e perbashket te flijimit. Ka një paralele mes «mishi (korpi) im për shumë» dhe «gjaku im për shumë». Ne Sinoptiket gjaku quhet «i derdhur» për shumë. Ne tekstin e Lukes, qe është i vetmi qe citon pjesoren «flijuar» ne fjalët mbi buke, pjesorja «derdhur» i është shtuar shprehimisht formules me te shkurter te riprodhuar te Pali, me çmimin e një harmonie te vështirë gramatikale . Jeremias sheh aty një semitizem, duke vënë ne dukje se «ne aramaisht pjesorja shpesh përdoret për një ngjarje te pritur ne të ardhmën e afert» dhe qe teksti duhet te jetë perkthyer: «(gjaku im) qe (pas pak) do të derdhet» . Pra, nuk do të thotë se gjaku do të derdhej gjatë Darkes, por i referohet gjakut te derdhur ne kryq. Megjithatë, edhe këtu mund te shtrohet problemi i autenticitetit origjinal te pjesores «derdhur». Ndoshta Jezusi ka thënë thjesht «për shumë», për te nenkuptuar se bëhej fjale për gjakun e derdhur për njerezimin. Rregulla e thjeshtesise e perdorur prej tij do të na bënte te supozonim se Jezusi i ka qëndruar kësaj formule te shkurter.
Ne versionin e Mateut gjendet një saktesim plotesues: «ne shperblim te mëkateve». është një shtese ne formulen e Markut . Ajo kërkon te shpjegoje kuptimin e flise shperblyese sipas parimit te doktrines judaike, qe i lidhte derdhjen e gjakut dhe shlyerjen e mëkateve, siç tregon Heb 9, 22: «pa derdhje gjaku nuk ka falje». Shtesa e ve theksin mbi frytshmerine shperblyese te gjakut te derdhur. Kjo frytshmeri është reale dhe mbahej parasysh prej Krishtit. Nga ana tjetër, shtesa sugjeron se flija është dhuruar thjeshtë për shperblimin e mëkateve, pasi është i vetmi objektiv i cituar. Ne te vërtetë, efekti i flise është me i gjerë. Dhurimi i gjakut ka për qëllim t’i siguroje njerezimit një jetë te re dhe, ne te njëjtën kohe, pastrimin. Duke u paraqitur si bariu i mirë qe jep jetën e vet për delet e veta, Jezusi deklaron: «Unë erdha qe (delet) ta kenë jetën dhe ta kenë me begati» (Gjn 10, 10). Jezusi, duke thënë: «Ky është gjaku im për shumë», nuk mendon vetëm për plotesimin e profetizimit te Sherbetorit, qe, me vuajtjet e tij, duhej «te shfajesonte» njerëzitë (Krh Is 53, 11), ose t’i jepte pastërtinë e shenjterine botës mekatare; gjaku i tij është derdhur për t’i komunikuar njerezimit jetën hyjnore. Ne këtë kuptim redaktimi merr një gjeresi qe e kapercen se tepermi shlyerjen e mëkateve. Edhe kjo shlyerje është një objektiv i konsiderueshem dhe një fitore thelbesore. Por bën pjesë ne një shndërrim dhe ne një lartesim shumë me rrenjesore te fatit njerezor. Me anë te jetës se re te fituar me fline e kryqit, Krishti komunikon ne Eukaristi jetën e amshuar, atë jetë qe ai u premton atyre qe hane mishin e tij dhe pine gjakun e tij (krh. Gjn 6, 54).
«Gjaku im, i beselidhjes» - Një element i rëndësishëm i fjalëve te thena mbi veren është permendja e beselidhjes: «Ky (është) gjaku im, i beselidhjes». Formula ka një çudi gramatikore, sepse vete termi «gjak» merr dy emertime te mepasshme: fjale për fjale, ne greqisht, «gjaku i imi i beselidhjes». Perkthimet mundohen ta rregullojnë këtë veshtiresi duke përsëritur fjalën «gjak»: «gjaku im, gjaku i beselidhjes». Duhet te pyesim nëse ne aramaisht ky ndertim gramatikor është i mundshem; Jeremias, qe fillimisht e kishte mohuar, me pas ka ndryshuar mendim duke thënë se asnjë kundërshtim gjuhesor nuk mund t’i bëhet origjinalitetit te shprehjes .
Jezusi i merr termet e perdorura prej Moisiut ne momentin e berjes se beselidhjes: «Ky është gjaku i beselidhjes…» (Dal 24, 8). Por përmend edhe angazhimin e vet: «Ky është gjaku im, i beselidhjes». Ai tregon se si e kryen atë qe ishte shpallur ne beselidhjen judaike por ne një mënyrë krejt te re, qe nuk ishte parapare. Duke folur për gjakun e vet si gjak te beselidhjes, Jezusi sugjeron identitetin e vet personal me vete beselidhjen. Termet greke: «gjaku i im i beselidhjes» bëjnë qe te duket ky identitet: ne «i imi» qe thotë Jezusi personifikohet beselidhja. Ne te nënkuptohet një pohim i pasur me domethënie. Krishti, duke qenë Hyj dhe njeri, është i aftë te mbaje ne vete beselidhjen mes Hyjit dhe njerezimit; megjithatë, misteri i Misherimit nuk mjafton, sepse vetëm nëpërmjet derdhjes se gjakut kryhet beselidhja e vërtetë qe e pajton njerezimin me Hyjin.
Versionet e Palit dhe te Lukes sjellin shprehjen «beselidhja e re». Ato janë më pak te hershme se ato te Markut e te Mateut, qe flasin thjesht për «beselidhje». Kuptohet përse te krishteret kanë dashur ta saktesojne beselidhjen «e re», për ta dalluar nga beselidhja judaike e për te treguar ne te njëjtën kohe plotesimin e «beselidhjes se re» te shpallur nga Jeremia (31, 31). Duke folur me thjeshtë për gjakun e vet si gjak i beselidhjes, Jezusi identifikohet me beselidhjen e vetme te vërtetë. Ai le të kuptohet se ka një beselidhje te vetme, ajo qe vendoset me gjakun e vet. Beselidhjet e pershkruara ne Bibel janë vetëm «figura», shpallje te beselidhjes se ardhshme qe duhej te realizohej ne kohët mesianike. Asnjera prej tyre, e vetme, nuk mund te siguroje pajtimin mes popullit judaik e Hyjit: vetëm Krishti bën pajtimin e njerezimit mekatar.
Me realizimin e beselidhjes nëpërmjet personit te vet, Jezusi i dhuron një vlerë përfundimtare e te plotë. Nepermjet njerezimit te tij gjen vend pranë atit dhe bashkohet me Të. Vetëm duke konsideruar njepasnjeshmerine e ngjarjeve te historisë, beselidhja qe vendoset ne Krishtin vendoset si beselidhje e re pas asaj te vjetres. Por Jezusi vendoset nga një kendveshtrim me i lartë, duke e zoteruar historinë dhe duke e interpretuar atë: e gjithë beselidhja kryhet realisht dhe konsumohet ne te.
«Sherbetori» i librit te Isaise ishte «vendosur si beselidhje e popullit» (42, 6; 49, 8). Jezusi është thjesht beselidhja, jo vetëm beselidhje e popullit por beselidhje e njerezimit, dhe beselidhje e Hyjit dhe e njerezimit. Ne Të realizohet tërësia e beselidhjes, e një beselidhjeje te gjithmbarshme. Ajo është e destinuar te depertoje me thellesisht ne jetën e njerezimit nëpërmjet Eukaristise.
Perfundim: fjalët e hershme dhe fjalët aktuale
Kerkimi i fjalëve te thena prej Jezusit gjatë Darkes se Fundit mbi buken dhe mbi veren lejon te konstatohet se fjalët e perdorura aktualisht ne kremtimin eukaristik riprodhojne kuptimin e formulave origjinale. Ka mundësi qe Jezusi te këtë thënë: «Ky mishi im për shumë», «Ky gjaku im, i beselidhjes, për shumë». Qe prej fillimeve te Kishes këto fjale kaq te thjeshta, te thena ne aramaisht , janë perkthyer ne greqisht, dhe ne perkthimet është futur një fare ndryshimi formulimi, me terme qe synonin te saktesonin apo shpjegonin formulat origjinale, shumë lakonike. Formula aktuale: «Ky është korpi im, i flijuar për ju», nuk bën tjetër veç shpreh, ne mënyrë te saktë, kuptimin e fjalëve: «Ky mishi im për shumë», sepse me to Jezusi e paraqiste mishin e vet te dhënë si fli për njerezimin. «Për ju» është një aplikim i veçante i fjalëve «për shumë», qe do të thotë «për te gjithë». Formula e thënë mbi veren tregon një përpjekje me te madhe për sqarim. Ajo përmend kelkun, ndërsa Jezusi nuk kishte nevojë ta permendte; ai e tregonte atë duke folur për gjakun e vet. Percaktimi i shprehur i kelkut e merr gjithë vleren e vet për faktin se kelku i tretë i te ngrenit te Pashkeve, kelku i bekimit, ishte i vetëm dhe kalonte nga njeri person te tjetri; ai pra shfaqej si simbol i njesise.
Beselidhja quhet e re dhe e amshuar. Duke u identifikuar me beselidhjen, Jezusi e konceptonte atë si beselidhje te vetme. Ajo ishte e re, për risine qe kishte personi i tij, dhe ishte e amshuar, për virtyt te amshimit te personit te tij qe i komunikohej vepres se tij. Shperblimi i mëkateve është një aspekt i rëndësishëm i kësaj beselidhjeje. Këto fjale theksojne fitoren qe sjell çdo kremtim eukaristik mbi te keqen qe e mundon botën. Fjalët «për ju dhe për te gjithë njerëzitë» rimarrin shtrirjen e gjithmbarshme qe gjendet ne fjalën «shumë», te thënë prej Jezusit, dhe aplikimin ne asamble.
Formulat aktuale, megjithëse ne vertetesine e autenticitetin e tyre, nuk e japin gjithë rendesine e fjalëve te thena prej Jezusit. Fjala «korp» ka nevojë te pasurohet me implikimet e lidhura me termin «mish». Shprehja «i flijuar si fli për ju» nuk mund te na beje te harrojmë se flija bëhet «për shumë», domethënë për njerezimin. Ne thjeshtesine e tyre, fjalët e thena prej Jezusit shpallin një mister qe shkon gjithmonë përtej perkthimeve e interpretieve qe përpiqemi t’u japim atyre. Por fjalët aktuale i përgjigjen asaj qe ka thënë dhe asaj qe ka dashur te thotë Ai qe ka themeluar Eukaristine.
Jezusi e ka themeluar eukaristine ne Darken e Mbrame. Fjalët e tija: Ky është korpi im i flijuar për ju dhe ky është gjaku im i derdhur për te gjithë, tregojnë thelbin, natyren dhe misterin e eukaristise. Autori ne këtë artikull ‘zbret’ ne lashtesi – ne kohën e Jezusit – shtjellon këto fjale te mistershme te paraqitura përmes ungjijve sinoptik dhe ungjillit te Gjonit. I pajisur me literatur dhe emra eminente nga ekgzegeza biblike (p.sh..Jeremias), ne artikull bëhet zberthimi i fjalëve Korp apo Mish dhe Gjak. اfare ka menduar Jezusi kur ka thënë “korpi im i flijuar për ju”? Ne çfare konteksti e ka thënë këtë fjali? اfare nenkuptonin fjalët “gjaku im i dherdhur për te gjithë”? Permes këtyre pyetjeve, zberthehen disa paqartesi fiologjike dhe semantike te fjalëve te Jezusit me te cilat Ai e ka themeluar eukaristine. Edhe pse Jezusi nuk ka thënë fjalët e shendrrimit, siç i kemi ne sot ne mesharin romak, ashtu fjal për fjal, por gjatë redaktimit te ungjijve dhe krijimit te tekstve liturgjike ato e kanë marrë një formë me te kompletuar, megjithatë autenticiteti i fjalëve te themelimit te eukaristise është i padiskutueshem.
Hyrje
Problemi i autenticitetit te fjalëve qe i janë atribuar Krishtit nuk resht se shtruari ne studimet egzegetike. Mes këtyre fjalëve disa prej tyre kanë një rëndësi te madhe ne kultin e krishtere: ato qe i perkasin Eukaristise. është e pashmangshme shtrimi i pyetjes: A i ka shqiptuar realisht Jezusi fjalët qe perseriten ne çdo kremtim eukaristik? Ne Darken e Fundit ka thënë: “Ky është korpi im, i flijuar për ju” dhe “Ky është kelku i gjakut tim, për beselidhjen e re e te amshuar, i derdhur për ju e për te gjithë njerëzitë ne shperblim te mëkateve”? është e qartë se Jezusi nuk i ka shqiptuar këto fjale identike, fjale për fjale dhe ne mënyrë te saktë. Por, a mund te flitet për barazvlefshmeri? . Duke analizuar dhe duke ballafaquar deshmite e Ungjijve dhe te shen Palit është e mundur te percaktohen me siguri te mjaftueshme fjalët e perdorura realisht prej Jezusit (ipsissima verba e ipsissima vox). Egzegeti protestant J. Jeremias, qe i është kushtuar kësaj detyrë, është perpjekur te percaktoje ato qe kanë karakterizuar themelimin e Eukaristise . Punimet e tij janë një pikë referimi shumë e dobishme .
Fjalët e thena mbi buken
Mishi im. Në lidhje me fjalët e thena mbi buken, Jeremias ka terhequr vemendjen mbi rendesine e deshmise se shen Gjonit. Katër tregimet e themelimit, ne shen Palin dhe ne Sinoptiket, permbajne pohimin: “Ky është korpi (trupi) im”. Por te Gjoni qe, duke komentuar mrekulline e shumimit te bukeve, shpall sofren eukaristike, Jezusi deklaron: “Buka qe unë do ta jap është mishi im për jetën e botës” (Gjn 6, 51) . Termi mish ndoshta është ai qe përdoret ne Darken e Fundit . Ne kohën kur Gjoni shkruante, përdorimi liturgjik kishte marrë shprehjen “Ky është korpi im”. Nëse na referon fjalën “mish”, do të thotë se, megjithë këtë perdorim, Gjoni ka dashur te na thotë termin e perdorur prej Jezusit. Gjetiu Krishti flet për mishin e për gjakun , kështu qe binomi mish-gjak ka sherbyer për te shprehur kuptimin e sofres eukaristike . Ka shumë mundësi pra qe Jezusi te këtë thënë: “Ky është mishi im” , shprehje semitike qe është perkthyer ne greqisht: “Ky është korpi im” .
Për te percaktuar fjalët e thena mbi buke duhet të kemi parasysh edhe shtesen qe japin versionet e Palit e te Lukes: “Ky është korpi im qe është për ju” (1 Kor 11, 24), “qe flijohet për ju” (Lk 22, 19). Shprehja e perdorur te Gjoni “për jetën e botës” e perforcon këtë. Paraleli me fjalët e thena mbi veren duket se kërkon këtë saktesim. Mishi, i bërë i pranishem ne Eukaristi, është i njejti i dhënë si fli dhe me këtë titull mishi i flijuar për njerezimin jepet si ushqim. Sipas versionit te Lukes, Jezusi nuk thotë “trupi qe ju është dhënë”, por trupi “qe flijohet për ju”; dhurimi qe ai pohon është ai i flijimit.
Formula e Gjonit është me e gjerë: “për jetën e botës”, dhe duket se e tillë është ideja e Jezusit. është spostimi, ne terme greko-gjonase, i shprehjes “për te gjithë”, e perdorur ne fjalët e thena mbi veren. Fjalët “për ju” duken një specifikim i shtuar ne funksion te njerëzve te pranishem ne liturgjine eukaristike, një perdorim konkret për pjesemarresit. Sipas paralelit te gjakut me mishin, është me e mundshme qe Jezusi te këtë thënë: “Ky (është) mishi im, (i flijuar) për te gjithë”, ose i dhënë si fli për njerezimin.
“Ky mishi im” - Nuk mund te habitemi qe, fjale për fjale, Jezusi te mund te këtë thënë: “Ky mishi im” pa perdorur foljen ‘është’, sepse ne aramaisht kjo folje nuk perdorej për një pohim te këtij lloji . Por mungesa e foljes nuk e pengon aspak pohimin qe te trajtoje realitetin e mishit. Një pohim i realitetit nuk varet patjetër prej foljes ‘jam’, siç tregon, për shembull, shprehja shqipe: “Ja mishi im”. Fuqia e pohimit nuk ka nevojë për përdorimin e një foljeje; ajo del prej kontrastit mes bukes se dukshme qe Jezusi u jep nxenesve dhe fjalës qe thotë. Kjo fjale është mbi çdo konstatim te ndjeshem dhe i drejtohet fesë. Duke thënë: “Ky është mishi im”, Jezusi nuk le asnjë dyshim mbi natyren e ushqimit te dhuruar prej tij.
Mund te pyesim nëse fjala e tij ka mundur te kuptohet lehtë e të pranohet prej nxenesve. Por duhet te kujtojmë se Jezusi u kishte kërkuar atyre, shumë kohe me pare, një akt feje ne mishin e Birit te njeriut qe duhej t’u jepej si ushqim. Premtimi i Eukaristise i kishte tronditur thellesisht te Dymbedhjetet, duke bërë te prapseshin shumë degjues. Atyre u ishte dashur ta kapercenin befasine me një bashkim feje: e kishin pranuar si fjale jetë te amshuar shpalljen e sofres ne te cilën mishi i Birit te njeriut do të jepej si ushqim dhe gjaku si pije (Krh Gjn 6, 68). Duket qartë se kjo shpallje perjashtonte çdo interpretim thjesht simbolik te sofres eukaristike. Takimi me risine tronditese te porosise qe permbahej ne të kishte provokuar largimin e shumë nxenesve. Por përgjigjja e Pjetrit, ne emër te te Dymbedhjeteve, kishte shprehur një fe qe e pranonte këtë premtim trondites. Fale kësaj pergatitjeje, ne Darken e Fundit apostujt i kanë pranuar me një qëndrim feje te kthjellët fjalët: “Ky (është) mishi im, (i flijuar) për te gjithë”.
“Mishi im për te gjithë” - Mund te ngurrojme mbi përdorimin e pjesores “i flijuar”. Ne formulen e Palit pjesorja mungon, ndërsa është e pranishme ne atë te Lukes, edhe pse mbetet dyshimi se bëhet fjale për një sqarim: “Ky (është) mishi im për shumë”. Pjesorja “flijuar” është një sqarim jo i huaj për qëllimin e Jezusit por nuk e shpreh gjithë forcen e tij. Ai mund te bazohet ne deklaraten qe bën Gjoni: “Buka qe unë do ta jap është mishi për jetën e botës”. Megjithatë, ne këtë deklarate, ajo qe jepet është buka, apo mishi i bërë ushqim. Nuk thuhet se mishi është dhënë për jetën e botës; “mishi im për jetën e botës” implikon dhenien ne fli për njerezimin; bëhet fjale për një dhurate te një natyre te veçante, qe nuk identifikohet me dhuraten e mishit si ushqim. Edhe deklarata e Gjonit, pra, sugjeron qe Jezusi ka thënë: “Ky (është) mishi im për shumë”. “Mishi im për jetën e botës” duket si i barazvlefshem me shprehjen semitike “për shumë”. “Për” është e mjaftueshme për te treguar dhurimin si fli.
është e rëndësishme te thellohet rëndësia e saktë e termit “te gjithë”. Ai nuk mund te merret ne kuptimin se vetëm një numer i madh, por jo te gjithë, marrin dobine e flise. Aramaishtja, gjuhe e folur prej Jezusit, ashtu sikurse as hebraishtja, nuk ka asnjë term abstrakt për te thënë “te gjithë”. Fjala “shumë” përdoret për te percaktuar teresine. Ne kuptim “te gjithë” Jezusi perdor fjalën “shumë” për te shprehur shtrirjen universale te misionit te tij shelbues: “Biri i njeriut nuk ka ardhur për te qenë sherbyer, por për te sherbyer dhe për te dhënë jetën e vet si shperblim për shumë” (Mk 10, 45; Mt 20, 28). Shumica është sinonim i gjithë njerezimit . Ne fjalët e thena mbi buke, sikurse edhe mbi vere, “për shumë” do të thotë pra “për te gjithë njerëzitë”.
Vlera e termit "mish"
Kerkimet egzegetike, qe përcaktojnë se ka shumë mundësi qe Jezusi te këtë thënë: “Ky (është) mishi im”, ndihmojne për ta kuptuar me mirë rendesine e pohimit.
Trupi individual - Termi “mish” ka avantazhin se thekson se bëhet fjale për trupin individual te Jezusit, edhe pse dikush ka dashur t’i jape shprehjes “ky është trupi im” domethenien e një trupi kolektiv . Por Jezusi donte te pohonte pikërisht pranine e trupit te tij. Këtë trup ai e jep si fli dhe e jep si ushqim. Sigurisht, ky ushqim është i destinuar te zhvilloje jetën e bashkësisë, por ai qe bëhet i pranishem me fjalët e thena mbi buke është trupi individual i Krishtit.
Realiteti fizik - Edhe sfumatura te tjera te perfshira ne përdorimin e termit semitik “mish” meritojnë te theksohen. Fjala thekson realitetin fizik te trupit. Sipas udhezimit te P. Dhorme : «Kur hebrenjte donin te flisnin për trupin e gjallë, të atij qe Hyji kishte formuar ne kraharorin e nenes, fjala qe perdornin ishte “mishi” (basar)». Pra, i tërë trupi dhe jo vetëm pjeset e tij me te buta, quhet “mish”. Mund te verehet se ky realizem gjendet në lidhje me Eukaristine ne këngën Ave verum, me shprehjen “trupi i lindur prej Virgjeres Mari”, qe është ne harmoni me percaktimin e specifikuar prej Dhorme-s.
Trupi i gjallë - Ne mënyrë me te veçante fjala “mish” (soma) mund te përdoret edhe për kufomen , “mishi” percakton trupin e animuar prej jetës. Duke perdorur fjalën “mish”, Jezusi le të kuptohet se ai dhuron si ushqim një mish qe ka jetën dhe e komunikon atë. Prej këtij këndvështrimi ai kishte pasur kujdes, me pare, te saktesonte natyren e kësaj frytshmerie gjalleruese. Gjatë shpalljes se Eukaristise, para mospranimit te degjuesve, te tronditur prej perspektives se një mishi tokesor te dhënë si ushqim, Jezusi kishte shpjeguar se mishi i Birit te njeriut, qe duhej te jepej si ushqim, ishte ai i Birit te njeriut te ngjitur “aty ku ishte me pare”, apo ne gjendjen e tij te lavdishme pas te Ngjiturit ne qiell. Ky mish do të jetë i animuar prej jetës se Shpirtit: “është Shpirti ai qe jep jetën” ( Krh Gjn 6, 62-63). Mishi ushqen vetëm për jetën shpirtërore por, megjithëse është bartes i Shpirtit, mbetet mish fizik. Mishi është preludi i fatit perfundimtar te çdo mishi njerezor, premtim për jetën qiellore.
Prania personale - Jo më pak domethenese është prirja për te perdorur termin “mish” për te percaktuar qenien e gjallë, personin. Mund te citohet si shembull Psalmi 83 (84), 3: «Shpirti im shkrihet e meket për pallatet e Zotit. Zemra ime e trupi im i brohoritin Hyjit te gjallë». Shprehja biblike “çdo mish” përdoret për çdo krijese te gjallë apo vetëm për njerezimin. Për shembull, për te thënë se i gjithë njerezimi ka hyrë ne rrugën e mekatit: «Sjellja e çdo mishi (njeriu) permbi toke ishte sjellje plot ligësi» (Zan 6, 12) .
Duke thënë fjalët: “Ky është mishi im”, Jezusi mund te sugjeroje se, me mishin e vet, është personi i tij qe deshiron te dhurohet. Shumë me vonë teologet do të pohojne se trupi dhe gjaku i Krishtit janë te pranishem për virtyt te fjalëve te shugurimit dhe se, për virtyt te njekohshmerise apo lidhjes se gjithçkaje qe i përket Krishtit te lavdishem, shpirti dhe hyjnia janë njësoj te pranishem . Thjesht me përdorimin e termit “mish”, Jezusi e ka shprehur këtë shtrirje te pranise ne te gjithë personin e vet. I pranishem është mishi i tij ne kuptimin fizik, por ne te është edhe prania e te gjithë vetes se tij.
Jezusi e ka pohuar ne mënyrë me specifike pranine e tij personale ne fjalimin ne te cilin thekson nevojen për te ngrënë mishin e për te pire gjakun e Birit te njeriut. Ai deklaron: «Unë jam buka e jetës» (Gjn 6, 35-48), «Unë jam buka e gjallë, e zbritur prej qiellit» (Gjn 6, 51). Fuqia e «Unë jam» është shprehje e identitetit te tij hyjnor, i jep dhurates eukaristike një vlerë supreme. Nepermjet mishit Uni hyjnor i Krishtit bëhet buke e njerezimit dhe i ushqen nxenesit e tij. I gjithë personi i tij kërkon të pranohet ne tryezen eukaristike.
Dobesia e mishit - Megjithëse duke mbajtur ne vete një referim ne te gjithë individin, “mishi” e ve theksin ne atë qe ai ka te dobët. Shprehjet biblike japin shembuj te shumte në lidhje me këtë: «Shpirti im nuk do të qëndrojë përherë ne njeriun, sepse ai s’është tjetër, por mish» (Zan 6, 3). «I binte ne mend se janë njerëz (mish) te ligshte - avull qe shkon e nuk kthehet» (Ps 77 /78/, 39). «اdo mish (trup) është si bari…» (Is 40, 6). «اdo mish (gjallese) vjetrohet si petku dhe porsi gjethi qe del ne pemë te njome» (Sir 14, 18) . Pikërisht kjo dobesi e mishit na lejon ta kuptojme largesine e kapercyer prej Fjales ne ardhjen e tij mes nesh: «Fjala u be njeri (mish)…» (Gjn 1, 14). Biri i vetëm, qe për amshim është «një natyre me Atin» (Gjn 1, 18), e ka marrë këtë gjendje mishnore ne te cilën zbulohet brishtesia e ekzistencës njerëzore. Gjesti i misherimit është deshmia e një dashurie qe dhurohet ne pervujterine me absolute. Duke u bërë mish, Biri është pervujteruar, por e ka ngritur mishin ne një nivel me te lartë. Pasi thotë se Fjala u be mish, Gjoni pohon: «Dhe ne e pame lavdine e tij, lavdine e Birit te njelindur te Atit». Ungjilltari e konsideron jetën e Fjales ne mish si një shfaqje te lavdise: mishi ka zbuluar hyjnine e Birit. Veç kësaj, mishi e ka lejuar Fjalën te banoje nder ne. është e vërtetë, termi i perdorur për te thënë «banoj» aludon ne tenden e endacakeve dhe pra është ne harmoni me brishtesine e mishit. Por theksi vihet ne qëllimin për te banuar nder ne: mishi i Birit, i ngjashem me tonin, e ka vënë ne qendër te shoqerise njerëzore.
Ungjilltari, qe na ka paraqitur Fjalën e bërë mish, është edhe ai qe na ka referuar termin “mish” në lidhje me Eukaristine: a bëhet fjale për një koinçidence te thjeshtë? Sidoqoftë, mishi i marrë prej Fjales ndriçon kuptimin e Eukaristise: ajo ngrihet ne një dinjitet me te lartë, duke pohuar e zbuluar pranine hyjnore ne Eukaristi; veç kësaj, e lejon Krishtin te banoje ne ata qe marrin pjesë ne tryezen e themeluar prej tij dhe te veproje si qener e lidhjes se zemrave ne njesine e dashurisë se tij.
Destinimi ne fli - Së fundi, për karakteristiken e dobesise qe ka, “mishi” është i pershtatshem ne mënyrë te veçante për te sugjeruar destinimin ne flijim. Ne ofertat rituale te judaizmit flijohej mishi i kafsheve. Kur, sipas termeve te Gjonit, Jezusi shpall se buka qe do të jape do të jetë mishi i tij për jetën e botës, ai mendon për flijimin. Meqenëse bëhet fjale për buke, ky mish do të jepet si ushqim por nuk do të mund te bëhet ushqim perveçse pasi te flijohet për njerezimin. Nuk mund te hahej mishi i flive te kafsheve perveçse pas flijimit të tyre.
Flija kështu është thelbesisht e presupozuar ne tryezen eukaristike. Mishi jepet si ushqim për te komunikuar jetën qe Jezusi merr prej Atit (Krh Gjn 6, 57), një komunikim qe mund te bëhet vetëm nëpërmjet vdekjes. Ne këtë mënyrë duket edhe me e qartë se deri ne çfare pikë dhurata e mishit si ushqim shfaq dashurinë: Krishti jo vetëm e ka dashur këtë dhurate por e ka dashur edhe si fryt te flise supreme te jetës se tij. Dashuria qe zbulohet ne tryezen eukaristike duhet të vlerësohet sipas shkalles se skajshme qe ai arrin ne flijim.
Jo më pak e rëndësishme është te kujtojmë se flija e Krishtit konsumohet ne një lavderim qe shfaqet truperisht ne ngjallje e ne te ngjiturit ne qiell. Mishi i dhënë si ushqim, ne te vërtetë, është mishi i lavdishem i Birit te Hyjit te ngjallur e te ngjitur ne qiell. Vetëm me këtë titull ai mund te jetë burim i jetës hyjnore. Kjo shpjegon se përse kremtimi eukaristik kryhet ne përkujtim, jo vetëm te Mundimeve, por edhe te Ngjalljes e te Të Ngjiturit ne qiell. Pasi pesoi poshterimin dhe zhveshjen e flise, mishi i Krishtit u ngrit ne gjendjen qiellore qe e lejon te hyjë ne mishin e njeriut dhe ta ngreje atë ne gjendjen me te lartë.
Fjalët e thena mbi veren
Dy versionet - Për sa u përket fjalëve te thena mbi veren, përcaktimi i formes se tyre origjinale duhet bërë nëpërmjet krahasimit te dy versioneve qe na janë përçuar, nga njera anë ai i Markut dhe i Mateut, nga ana tjetër ai i Palit dhe i Lukes. Sipas Markut (Mk 14, 24), Jezusi tha: «Ky është gjaku im, gjaku i Beselidhjes, qe derdhet për te gjithë». Versioni i Mateut (Mt 26, 28) shton fjalët «ne shperblim te mëkateve». Shumë i ndryshëm është versioni i Palit: «Ky kelk është Beselidhja e re ne Gjakun tim» (1 Kor 11, 25). Dhe teksti i Lukes shton «i derdhur për ju» (Lk 22, 20).
Secili version pastaj ka partizanet e vet mes egzegeteve, te cilët e mbajnë njerin ose tjetrin si origjinal. Na duket se studimi i hollesishem i bërë nga Jeremias në lidhje me tregimet e ndryshme te themelimit te Eukaristise jep një numer me të madh elementesh te vlefshme vlerësimi . Ne veçanti është mbreselenes tregimi i semitizmave: teksti i Markut (Mk 14, 22-25) përmban 23 dhe duket pra se është bërë me herët; ndërsa ne atë te Palit shfaqen vetëm disa.
ثshtë e rëndësishme te pranojmë se versioni i Palit dhe i Lukes ka një formulim shumë kompleks. Siç thekson Jeremias, ai shpreh te njëjtin koncept me atë te Markut por mban shenjen e një riperpunimi grekizues. Ndërsa pohimi: «Ky është gjaku im, gjaku i Beselidhjes», karakterizohet prej thjeshtesise se tij te ndjeshme shprehese, qe fsheh një pasuri te madhe domethenieje, fjalët: «Ky kelk është Beselidhja e re ne Gjakun tim» duken rezultat i një perpjekjeje shpjegimi qe del me një formule me te rëndë, me komplekse. Kjo formule ka dashur ta saktesoje fjalën «ky» me «ky kelk», dhe «Beselidhje» me «Beslidhje e re». Duke e perkufizuar kelkun si beselidhja e re, ai pohon ne mënyrë me komplekse pranine e gjakut: «ne gjakun tim».
Formula me semitike dhe me e thjeshtë e Markut duket si me e hershmja. Në lidhje me këtë është e rëndësishme te kujtojmë se thjeshtesia është një cilësi karakteristike e të folurit se Jezusit. Nga analiza e Ungjijve del se zakonisht Jezusi e shpreh një mendim te thelle ne terme te thjeshta. Kjo verifikohet edhe ne fjalët e thena mbi buken e mbi veren: ato kanë një thjeshtësi e thellesi te madhe. Një avantazh tjetër i formules se Markut vjen prej simetrise se tij me formulen e thënë mbi buken. Shprehjes «ky është korpi im» i përgjigjet «ky është gjaku im». Megjithatë është vënë ne dukje se kjo simetri është jo shumë ne pershtatje me karakterin primitiv te formules: është kërkuar t’i lihet prirjes se autoreve për paralelizem ne formulimin e fjalëve te thena mbi buken e mbi veren. Jeremias citon kundershtimin dhe jep argumenta për ta kapercyer atë . Por mund te pyesim sidomos nëse ky paralelizem imponohej ne tryezen eukaristike sikurse Jezusi donte ta themelonte. Ai vetë e ka theksuar ne shpalljen e Eukaristise: «Pernjemend, pernjemend po ju them: nëse nuk e hani korpin e Birit te njeriut e nuk e pini gjakun e tij, nuk keni jetë ne vetvete. Kush ushqehet me korpin tim dhe pi gjakun tim ka jetën e pasosur» (Gjn 6, 53-54). Simetria nuk vjen prej një përpunimi redaksional por prej veprimeve paralele te te ngrenit e te te pirit, qe perbejne sofren; trupi jepet si ushqim dhe gjaku si pije. Formulat qe shpallin këtë dhurate te dyfishte janë normalisht simetrike dhe thjeshtesia qe i karakterizon fjalët e Jezusit ve ne dukje këtë simetri. Pohimi i parë: «Ky është korpi im» sjell me vete te dytin: «Ky është gjaku im».
Gjaku i derdhur për shumë - Simetria është aq me e shpjegueshme sa me e ngushtë është lidhja qe e bashkon mishin me gjakun. Ne një tekst te vonshem biblik ishte i pranishem asocimi i mishit dhe i gjakut për te shprehur dobesine njerëzore: «porsi gjethi qe del ne pemë te njome, njeri del e tjetri bie: kështu edhe breznite mishit e gjakut, njera mbaron e tjetra lind» . Jezusi e njeh këtë asocim, pasi e perdor për te perjashtuar mundësinë se pohimi i Pjetrit vjen prej mishit e prej gjakut (Mt 16, 17).
Dobesia e perbashket e mishit dhe e gjakut është pershtatur për destinimin e perbashket te flijimit. Ka një paralele mes «mishi (korpi) im për shumë» dhe «gjaku im për shumë». Ne Sinoptiket gjaku quhet «i derdhur» për shumë. Ne tekstin e Lukes, qe është i vetmi qe citon pjesoren «flijuar» ne fjalët mbi buke, pjesorja «derdhur» i është shtuar shprehimisht formules me te shkurter te riprodhuar te Pali, me çmimin e një harmonie te vështirë gramatikale . Jeremias sheh aty një semitizem, duke vënë ne dukje se «ne aramaisht pjesorja shpesh përdoret për një ngjarje te pritur ne të ardhmën e afert» dhe qe teksti duhet te jetë perkthyer: «(gjaku im) qe (pas pak) do të derdhet» . Pra, nuk do të thotë se gjaku do të derdhej gjatë Darkes, por i referohet gjakut te derdhur ne kryq. Megjithatë, edhe këtu mund te shtrohet problemi i autenticitetit origjinal te pjesores «derdhur». Ndoshta Jezusi ka thënë thjesht «për shumë», për te nenkuptuar se bëhej fjale për gjakun e derdhur për njerezimin. Rregulla e thjeshtesise e perdorur prej tij do të na bënte te supozonim se Jezusi i ka qëndruar kësaj formule te shkurter.
Ne versionin e Mateut gjendet një saktesim plotesues: «ne shperblim te mëkateve». është një shtese ne formulen e Markut . Ajo kërkon te shpjegoje kuptimin e flise shperblyese sipas parimit te doktrines judaike, qe i lidhte derdhjen e gjakut dhe shlyerjen e mëkateve, siç tregon Heb 9, 22: «pa derdhje gjaku nuk ka falje». Shtesa e ve theksin mbi frytshmerine shperblyese te gjakut te derdhur. Kjo frytshmeri është reale dhe mbahej parasysh prej Krishtit. Nga ana tjetër, shtesa sugjeron se flija është dhuruar thjeshtë për shperblimin e mëkateve, pasi është i vetmi objektiv i cituar. Ne te vërtetë, efekti i flise është me i gjerë. Dhurimi i gjakut ka për qëllim t’i siguroje njerezimit një jetë te re dhe, ne te njëjtën kohe, pastrimin. Duke u paraqitur si bariu i mirë qe jep jetën e vet për delet e veta, Jezusi deklaron: «Unë erdha qe (delet) ta kenë jetën dhe ta kenë me begati» (Gjn 10, 10). Jezusi, duke thënë: «Ky është gjaku im për shumë», nuk mendon vetëm për plotesimin e profetizimit te Sherbetorit, qe, me vuajtjet e tij, duhej «te shfajesonte» njerëzitë (Krh Is 53, 11), ose t’i jepte pastërtinë e shenjterine botës mekatare; gjaku i tij është derdhur për t’i komunikuar njerezimit jetën hyjnore. Ne këtë kuptim redaktimi merr një gjeresi qe e kapercen se tepermi shlyerjen e mëkateve. Edhe kjo shlyerje është një objektiv i konsiderueshem dhe një fitore thelbesore. Por bën pjesë ne një shndërrim dhe ne një lartesim shumë me rrenjesore te fatit njerezor. Me anë te jetës se re te fituar me fline e kryqit, Krishti komunikon ne Eukaristi jetën e amshuar, atë jetë qe ai u premton atyre qe hane mishin e tij dhe pine gjakun e tij (krh. Gjn 6, 54).
«Gjaku im, i beselidhjes» - Një element i rëndësishëm i fjalëve te thena mbi veren është permendja e beselidhjes: «Ky (është) gjaku im, i beselidhjes». Formula ka një çudi gramatikore, sepse vete termi «gjak» merr dy emertime te mepasshme: fjale për fjale, ne greqisht, «gjaku i imi i beselidhjes». Perkthimet mundohen ta rregullojnë këtë veshtiresi duke përsëritur fjalën «gjak»: «gjaku im, gjaku i beselidhjes». Duhet te pyesim nëse ne aramaisht ky ndertim gramatikor është i mundshem; Jeremias, qe fillimisht e kishte mohuar, me pas ka ndryshuar mendim duke thënë se asnjë kundërshtim gjuhesor nuk mund t’i bëhet origjinalitetit te shprehjes .
Jezusi i merr termet e perdorura prej Moisiut ne momentin e berjes se beselidhjes: «Ky është gjaku i beselidhjes…» (Dal 24, 8). Por përmend edhe angazhimin e vet: «Ky është gjaku im, i beselidhjes». Ai tregon se si e kryen atë qe ishte shpallur ne beselidhjen judaike por ne një mënyrë krejt te re, qe nuk ishte parapare. Duke folur për gjakun e vet si gjak te beselidhjes, Jezusi sugjeron identitetin e vet personal me vete beselidhjen. Termet greke: «gjaku i im i beselidhjes» bëjnë qe te duket ky identitet: ne «i imi» qe thotë Jezusi personifikohet beselidhja. Ne te nënkuptohet një pohim i pasur me domethënie. Krishti, duke qenë Hyj dhe njeri, është i aftë te mbaje ne vete beselidhjen mes Hyjit dhe njerezimit; megjithatë, misteri i Misherimit nuk mjafton, sepse vetëm nëpërmjet derdhjes se gjakut kryhet beselidhja e vërtetë qe e pajton njerezimin me Hyjin.
Versionet e Palit dhe te Lukes sjellin shprehjen «beselidhja e re». Ato janë më pak te hershme se ato te Markut e te Mateut, qe flasin thjesht për «beselidhje». Kuptohet përse te krishteret kanë dashur ta saktesojne beselidhjen «e re», për ta dalluar nga beselidhja judaike e për te treguar ne te njëjtën kohe plotesimin e «beselidhjes se re» te shpallur nga Jeremia (31, 31). Duke folur me thjeshtë për gjakun e vet si gjak i beselidhjes, Jezusi identifikohet me beselidhjen e vetme te vërtetë. Ai le të kuptohet se ka një beselidhje te vetme, ajo qe vendoset me gjakun e vet. Beselidhjet e pershkruara ne Bibel janë vetëm «figura», shpallje te beselidhjes se ardhshme qe duhej te realizohej ne kohët mesianike. Asnjera prej tyre, e vetme, nuk mund te siguroje pajtimin mes popullit judaik e Hyjit: vetëm Krishti bën pajtimin e njerezimit mekatar.
Me realizimin e beselidhjes nëpërmjet personit te vet, Jezusi i dhuron një vlerë përfundimtare e te plotë. Nepermjet njerezimit te tij gjen vend pranë atit dhe bashkohet me Të. Vetëm duke konsideruar njepasnjeshmerine e ngjarjeve te historisë, beselidhja qe vendoset ne Krishtin vendoset si beselidhje e re pas asaj te vjetres. Por Jezusi vendoset nga një kendveshtrim me i lartë, duke e zoteruar historinë dhe duke e interpretuar atë: e gjithë beselidhja kryhet realisht dhe konsumohet ne te.
«Sherbetori» i librit te Isaise ishte «vendosur si beselidhje e popullit» (42, 6; 49, 8). Jezusi është thjesht beselidhja, jo vetëm beselidhje e popullit por beselidhje e njerezimit, dhe beselidhje e Hyjit dhe e njerezimit. Ne Të realizohet tërësia e beselidhjes, e një beselidhjeje te gjithmbarshme. Ajo është e destinuar te depertoje me thellesisht ne jetën e njerezimit nëpërmjet Eukaristise.
Perfundim: fjalët e hershme dhe fjalët aktuale
Kerkimi i fjalëve te thena prej Jezusit gjatë Darkes se Fundit mbi buken dhe mbi veren lejon te konstatohet se fjalët e perdorura aktualisht ne kremtimin eukaristik riprodhojne kuptimin e formulave origjinale. Ka mundësi qe Jezusi te këtë thënë: «Ky mishi im për shumë», «Ky gjaku im, i beselidhjes, për shumë». Qe prej fillimeve te Kishes këto fjale kaq te thjeshta, te thena ne aramaisht , janë perkthyer ne greqisht, dhe ne perkthimet është futur një fare ndryshimi formulimi, me terme qe synonin te saktesonin apo shpjegonin formulat origjinale, shumë lakonike. Formula aktuale: «Ky është korpi im, i flijuar për ju», nuk bën tjetër veç shpreh, ne mënyrë te saktë, kuptimin e fjalëve: «Ky mishi im për shumë», sepse me to Jezusi e paraqiste mishin e vet te dhënë si fli për njerezimin. «Për ju» është një aplikim i veçante i fjalëve «për shumë», qe do të thotë «për te gjithë». Formula e thënë mbi veren tregon një përpjekje me te madhe për sqarim. Ajo përmend kelkun, ndërsa Jezusi nuk kishte nevojë ta permendte; ai e tregonte atë duke folur për gjakun e vet. Percaktimi i shprehur i kelkut e merr gjithë vleren e vet për faktin se kelku i tretë i te ngrenit te Pashkeve, kelku i bekimit, ishte i vetëm dhe kalonte nga njeri person te tjetri; ai pra shfaqej si simbol i njesise.
Beselidhja quhet e re dhe e amshuar. Duke u identifikuar me beselidhjen, Jezusi e konceptonte atë si beselidhje te vetme. Ajo ishte e re, për risine qe kishte personi i tij, dhe ishte e amshuar, për virtyt te amshimit te personit te tij qe i komunikohej vepres se tij. Shperblimi i mëkateve është një aspekt i rëndësishëm i kësaj beselidhjeje. Këto fjale theksojne fitoren qe sjell çdo kremtim eukaristik mbi te keqen qe e mundon botën. Fjalët «për ju dhe për te gjithë njerëzitë» rimarrin shtrirjen e gjithmbarshme qe gjendet ne fjalën «shumë», te thënë prej Jezusit, dhe aplikimin ne asamble.
Formulat aktuale, megjithëse ne vertetesine e autenticitetin e tyre, nuk e japin gjithë rendesine e fjalëve te thena prej Jezusit. Fjala «korp» ka nevojë te pasurohet me implikimet e lidhura me termin «mish». Shprehja «i flijuar si fli për ju» nuk mund te na beje te harrojmë se flija bëhet «për shumë», domethënë për njerezimin. Ne thjeshtesine e tyre, fjalët e thena prej Jezusit shpallin një mister qe shkon gjithmonë përtej perkthimeve e interpretieve qe përpiqemi t’u japim atyre. Por fjalët aktuale i përgjigjen asaj qe ka thënë dhe asaj qe ka dashur te thotë Ai qe ka themeluar Eukaristine.
