braziljania
Anëtar i Nderuar
[Burimi: © Big Albania]
PERIUDHA E LASHTثSISث
Agroni
Bardhyli
Genti
Teuta
Pirro i Epirit
A G R O N I - Rreth shekullit Ii p.e.s.,mbreteria ilire e ardianeve paraqitej një shtet i dobët. Me fqinjet verilindore (Maqedonine, Dardanine) e atë jugor (Epirin) nuk ishin shënuar dryshime.Vetëm ne veri federata liburne (fis ilir dhe detare te zot e luftarake gjatë bregdetit verior te Adriatikut) ku bënte pjesë edhe fisi i ardianeve,ishte shperbere nga dyndjet e kelteve.Këta,herë pas herë,sulmuan edhe trojet e ardianeve,por fale ndjenjave liridashese, organizimit ushtarak dhe prijesve te mirë,ardianet dolen fitimtare mbi te ardhurit.
Si sovran te pate te mbreterise,aristokracia e kulturuar ardiane caktoi Pleuratin.Ardhja e këtij personi te zgjedhur ne fronin mbreteror e ne krye te ushtrise (viti 251) dhe mandej mbarimi i luftës se tretë iliro-romake (viti 167) me Gentin,piketojne fillimin dhe mbarimin e sundimit 84 vjeçar te dinastise ardiane.Pleurati sundoi vetëm 1 vit.Megjithatë,ai mbahet ne historinë tonë si prijes e nismetar i nxjerrjes se fisit ilir te ardianeve nga gjendja e nenshtrimit ndaj te huajit,si një faktor i rëndësishëm politiko-ushtarak ne ardhmërinë e Ilirise. Fillesat e tij reformuese te riforcimit te Ilirise i pasoi,i pasuroi dhe i realizoi i biri,Agroni,qe sundoi ne vitet 250-231 p.e.s.
Agroni erdhi në fuqi si mbret dhe si Komandant i Pergjithshem,kur Ilirise ne renie i mungonte një mendje dhe dorë e fortë.Me një figure si Agroni mund te rimekembej Iliria e dikurshme qe ajo te arrinte humbjet e kohës ne raport me shtetet e tjera te rajonit.Historiogra fia ballkanike pohon se gjatë dy dhjetevjeteve te komandimit te Agronit,shteti ilir hodhi hapa te mëdha ne çdo fushe.Kështu,qytetet lulezuan shpejt,rendi skllavopronar u perforcua,pushteti me i lartë perqendroi drejtimin duke ngushtuar autonomine lokale te fiseve të ndryshme etj.Agroni me zgjuaresi dhe vendosmëri i zmadhoi kufijte e mbreterise drejt gjendjes se mëparshme te trevave autentike.Mbreteria ilire,nën sundimin e tij,u shtri nga Narona (Dalmaci) deri ne brigjet e Aoos (Vjoses).Benin perjashtim vetëm dy kolonite bregdetare romake (Apolonia dhe Dyrrahu).Qytetet kryesore ishin: Lisi (Lezha),Shkodra (kryeqyteti i mbreterise), Olcini (Ulqini i sotëm),Rizoni (gjiri i sotëm i Kotorrit me qytet Risan).
Komandanti guximtar e futi përsëri lundrimin ne Adriatik nën kontrollin e flotes ilire,siç e gezonin dikur liburnet.E,të mos harrojmë,se ne atë kohe zoterimi i detit perbente një eveniment dallues kundrejt fqinjeve dhe ishte një tregues i ndjeshem i fuqise se tij ushtarake. Pra politikisht, ekonomikisht dhe ushtarakisht mbreteria ilire e ardianeve u be një shtet i fortë dhe një fuqi detare e arkipelagut.Polibi historian i madh grek (200-120 p.e.s.),duke studiuar dukurine e depertimit romak ne Iliri,konstaton se "Romakët vendosen te kalonin për herë të parë (viti 229 p.e.s.) me forca ushtarake ne Iliri dhe ne këtë pjesë te Europes (ne Gadishullin e Ballkanit) ... atë vendosen ta bejen këtë fushate për këto shkaqe: Agroni,mbret i ilireve dhe i biri i Pleuratit,kishte një fuqi detare dhe tokësore shumë me te madhe se ajo qe kishin pasur mbreterit e meparshem te Ilirise".
Qysh atëherë përfaqësuesit e mbreterise ilire dhe vete Agroni synonin një Iliri me një hapësirë me te madhe te tokave e te banoreve te saj.Ata donin ta ruanin,ta mbronin dhe te clironin gjithçka u perkiste.Epiri dhe FV,Etolia dhe Akaia formonin një koalicionin te fortë antimaqedonas,ndërkohë qe Maqedonia ishte dobesuar.Ne pamjen e pare,Agroni dukej te bashkohej me këtë front kundër një MAqedonie qe e lakmonte përherë Ilirine.Mirëpo ai,brenda kuadrit te strategjise se tij,nuk gjykoi si prijesit e tjerë te Ballkanit.Nisur nga pikesynimet personale,ai taktikisht parapelqeu te lidhej me Maqedonine,pasi pa shpartalluar koalicionin promaqedonas mbreteria ilire nuk mund te dilte jashtë territoreve te saj.
Pas dhjetera vjetësh konfliktesh te gjata ushtarake,ilirët e maqedonasit aleatonin për herë të parë.Ne opinion kjo i dha shanse Agronit.Ai la përshtypjen se i harronte armiqesite,duke zbutur Maqedonine e papermbajtur.Nga ana tjetër,Agroni menjanoi faktin se ai mund te bëhej objekt i sulmit të parë dhe mund te mundej prej koalicionit te mësipërm.
Ketij vlerësimi ushtarak qe rridhte nga situata i sherbyen aksionet ushtarake drejt jugut dhe pergjate bregdetit ilir.Ne këto Agroni mori disa vise te Epirit ne Jon (qe dikur i kishte futur Pirroja dhe trashegimtaret e tij nën federaten Mollose),siç ishte Korkyra,Epidamni dhe ishulli Fari etj.Ne këto zoterime,qe i perkisnin Ilirise dhe tani shtetit legjitim te Agronit,u vendosen garnizone ushtarake ilire për të mos lejuar kerkend t'i prekte këto skela strategjike te pellgut mesdhetar.
*****
Agroni u pergatit nga çdo pikëpamje qe te konkretizonte idetë dhe qëllimet ambicioze.Sipas marreveshjes dypaleshe,maqedonasit do të godisnin vetëm Dardanine,krahun verior.Tri shtetet detare kundershtare (Epirin,Etoline dhe Akaine) do t'i godisnin ilirët.Agroni,si një ushtarak e politikan ne vleresimin e gjendjes vendosi qe t'i zbatoje detyrimet ne mënyrë te shkallezuar.
Ai vendosi qe sulmi i parë te jepet mbi Etoline e Akaine,pasi kështu do të izolonte Epirin (kundershtarin e tretë te Maqedonisë). Ai nuk e dëshironte një konflikt me Epirin,sepse i perkisnin një prejardhje etnike. Dhe nga zhvillimi i mepastajme i ngjarjeve del se Agroni me këtë akt synonte te dobesonte ndikimin etol mbi fqinjet jugore te mbreterise se tij dhe te shkepuste Epirin nga aleanca me ta Agroni,si ushtarak,u dha urdhra te qarta komandanteve qe kishte ne varësi. Kështu,naten,rreth 100 anije me rreth 5000 luftetare,lundronin me nxitim ne drejtim te Medionit.Ata iu afruan qytetit dhe u futen ne liman pa u diktuar. Sapo erdhi agimi,detaret zbarkuan me te shpejte e pa zhurme sikur të mos ngjiste asgjë.Bazuar ne taktiken e zakonshme ilire,sulmi u krye mbi trupat etole ne fushim.
Kundershtari u habit nga sulmi i befte e i guximshem i ilireve.Por etolet,me besim te tepruar ne vetvete,i qendruan befasise;ata u përhapen për luftim ne pozicione,përpara e perqak lemit.Ne një situate te tillë ilirët i rane fillimisht, kembesorise se lehtë dhe,si e shkulen atë nga vendet e perparuara,iu sulen kalorise qe rrinte ne toke.Kaloresve te hutuar përballë kësaj situate luftarake s'u mbeti veçse te terhiqeshin e te bashkoheshin me kembesorine e rëndë.
Ne fazen e dytë te betejes ushtria e Agronit manovroi mbi pjesen e rradhitur ne fushe,duke e thyer atë edhe me ndihmën e medionasve.Beteja u fitua, "Mbreti Agron,pasi u kthyen anijet dhe mori vesh nga komandantet ushtarake rreziqet e luftës,u gezua aq shumë se i kishte mposhtur etolet,duke menduar se ata ishin shumë mendjemedhenj" (Polibi).
Zhbllokimi i Medionit nga flota ilire (ne vitin 231) ishte një fitore e bujshme për shtetin ilir e një kujtese hidhur jo vetëm për ushtaraket etole "hundeperpjete",por edhe për aleatët e tyre.Duke iu kundervene Maqedonisë,ata duhej te mendoheshin,para se te sulmonin Agronin e zot e te fuqizuar.
Ndërkohë,Demetri II (mbret maqedonas) vërtetë u kenaq nga besembajtja e ilireve,por ne thellesi te shpirtit e brente dyshimi.Ky kuptoj se aleati Agron paskej qenë një njeri me te cilin duhej te ishe mjaft i sjellshem dhe të mos intrigonte ndaj tij njelloj si me te tjerët.
Agronit po i buzeqeshte froni i sovranit dhe grada e kryekomandantit.Mirëpo... fati t'i keput ne mes endrrat e mëdha.Pak ditë pas gezimeve te suksesit ne Medion,atij i shkaktohet një pleurit.Kurimet dhe kujdesi i jashtezakonshem për te nuk mund te permiresonin gjendjen e tij shendetesore.Goditj a e rëndë e shendetit te tij,shumë shpejt do të sillte atë përfundim qe nuk e kishin menduar as Agroni e as luftetaret e tij,vdekjen e tij.
Shteti ardian ne lulezim dhe rolin e një strategu ushtarak i trashegoi gruaja e pare e Agronit,Teuta.Ajo ndoqi rezultatet,politikën,strategjine dhe pavarësinë e te shoqit.
PERIUDHA E LASHTثSISث
Agroni
Bardhyli
Genti
Teuta
Pirro i Epirit
A G R O N I - Rreth shekullit Ii p.e.s.,mbreteria ilire e ardianeve paraqitej një shtet i dobët. Me fqinjet verilindore (Maqedonine, Dardanine) e atë jugor (Epirin) nuk ishin shënuar dryshime.Vetëm ne veri federata liburne (fis ilir dhe detare te zot e luftarake gjatë bregdetit verior te Adriatikut) ku bënte pjesë edhe fisi i ardianeve,ishte shperbere nga dyndjet e kelteve.Këta,herë pas herë,sulmuan edhe trojet e ardianeve,por fale ndjenjave liridashese, organizimit ushtarak dhe prijesve te mirë,ardianet dolen fitimtare mbi te ardhurit.
Si sovran te pate te mbreterise,aristokracia e kulturuar ardiane caktoi Pleuratin.Ardhja e këtij personi te zgjedhur ne fronin mbreteror e ne krye te ushtrise (viti 251) dhe mandej mbarimi i luftës se tretë iliro-romake (viti 167) me Gentin,piketojne fillimin dhe mbarimin e sundimit 84 vjeçar te dinastise ardiane.Pleurati sundoi vetëm 1 vit.Megjithatë,ai mbahet ne historinë tonë si prijes e nismetar i nxjerrjes se fisit ilir te ardianeve nga gjendja e nenshtrimit ndaj te huajit,si një faktor i rëndësishëm politiko-ushtarak ne ardhmërinë e Ilirise. Fillesat e tij reformuese te riforcimit te Ilirise i pasoi,i pasuroi dhe i realizoi i biri,Agroni,qe sundoi ne vitet 250-231 p.e.s.
Agroni erdhi në fuqi si mbret dhe si Komandant i Pergjithshem,kur Ilirise ne renie i mungonte një mendje dhe dorë e fortë.Me një figure si Agroni mund te rimekembej Iliria e dikurshme qe ajo te arrinte humbjet e kohës ne raport me shtetet e tjera te rajonit.Historiogra fia ballkanike pohon se gjatë dy dhjetevjeteve te komandimit te Agronit,shteti ilir hodhi hapa te mëdha ne çdo fushe.Kështu,qytetet lulezuan shpejt,rendi skllavopronar u perforcua,pushteti me i lartë perqendroi drejtimin duke ngushtuar autonomine lokale te fiseve të ndryshme etj.Agroni me zgjuaresi dhe vendosmëri i zmadhoi kufijte e mbreterise drejt gjendjes se mëparshme te trevave autentike.Mbreteria ilire,nën sundimin e tij,u shtri nga Narona (Dalmaci) deri ne brigjet e Aoos (Vjoses).Benin perjashtim vetëm dy kolonite bregdetare romake (Apolonia dhe Dyrrahu).Qytetet kryesore ishin: Lisi (Lezha),Shkodra (kryeqyteti i mbreterise), Olcini (Ulqini i sotëm),Rizoni (gjiri i sotëm i Kotorrit me qytet Risan).
Komandanti guximtar e futi përsëri lundrimin ne Adriatik nën kontrollin e flotes ilire,siç e gezonin dikur liburnet.E,të mos harrojmë,se ne atë kohe zoterimi i detit perbente një eveniment dallues kundrejt fqinjeve dhe ishte një tregues i ndjeshem i fuqise se tij ushtarake. Pra politikisht, ekonomikisht dhe ushtarakisht mbreteria ilire e ardianeve u be një shtet i fortë dhe një fuqi detare e arkipelagut.Polibi historian i madh grek (200-120 p.e.s.),duke studiuar dukurine e depertimit romak ne Iliri,konstaton se "Romakët vendosen te kalonin për herë të parë (viti 229 p.e.s.) me forca ushtarake ne Iliri dhe ne këtë pjesë te Europes (ne Gadishullin e Ballkanit) ... atë vendosen ta bejen këtë fushate për këto shkaqe: Agroni,mbret i ilireve dhe i biri i Pleuratit,kishte një fuqi detare dhe tokësore shumë me te madhe se ajo qe kishin pasur mbreterit e meparshem te Ilirise".
Qysh atëherë përfaqësuesit e mbreterise ilire dhe vete Agroni synonin një Iliri me një hapësirë me te madhe te tokave e te banoreve te saj.Ata donin ta ruanin,ta mbronin dhe te clironin gjithçka u perkiste.Epiri dhe FV,Etolia dhe Akaia formonin një koalicionin te fortë antimaqedonas,ndërkohë qe Maqedonia ishte dobesuar.Ne pamjen e pare,Agroni dukej te bashkohej me këtë front kundër një MAqedonie qe e lakmonte përherë Ilirine.Mirëpo ai,brenda kuadrit te strategjise se tij,nuk gjykoi si prijesit e tjerë te Ballkanit.Nisur nga pikesynimet personale,ai taktikisht parapelqeu te lidhej me Maqedonine,pasi pa shpartalluar koalicionin promaqedonas mbreteria ilire nuk mund te dilte jashtë territoreve te saj.
Pas dhjetera vjetësh konfliktesh te gjata ushtarake,ilirët e maqedonasit aleatonin për herë të parë.Ne opinion kjo i dha shanse Agronit.Ai la përshtypjen se i harronte armiqesite,duke zbutur Maqedonine e papermbajtur.Nga ana tjetër,Agroni menjanoi faktin se ai mund te bëhej objekt i sulmit të parë dhe mund te mundej prej koalicionit te mësipërm.
Ketij vlerësimi ushtarak qe rridhte nga situata i sherbyen aksionet ushtarake drejt jugut dhe pergjate bregdetit ilir.Ne këto Agroni mori disa vise te Epirit ne Jon (qe dikur i kishte futur Pirroja dhe trashegimtaret e tij nën federaten Mollose),siç ishte Korkyra,Epidamni dhe ishulli Fari etj.Ne këto zoterime,qe i perkisnin Ilirise dhe tani shtetit legjitim te Agronit,u vendosen garnizone ushtarake ilire për të mos lejuar kerkend t'i prekte këto skela strategjike te pellgut mesdhetar.
*****
Agroni u pergatit nga çdo pikëpamje qe te konkretizonte idetë dhe qëllimet ambicioze.Sipas marreveshjes dypaleshe,maqedonasit do të godisnin vetëm Dardanine,krahun verior.Tri shtetet detare kundershtare (Epirin,Etoline dhe Akaine) do t'i godisnin ilirët.Agroni,si një ushtarak e politikan ne vleresimin e gjendjes vendosi qe t'i zbatoje detyrimet ne mënyrë te shkallezuar.
Ai vendosi qe sulmi i parë te jepet mbi Etoline e Akaine,pasi kështu do të izolonte Epirin (kundershtarin e tretë te Maqedonisë). Ai nuk e dëshironte një konflikt me Epirin,sepse i perkisnin një prejardhje etnike. Dhe nga zhvillimi i mepastajme i ngjarjeve del se Agroni me këtë akt synonte te dobesonte ndikimin etol mbi fqinjet jugore te mbreterise se tij dhe te shkepuste Epirin nga aleanca me ta Agroni,si ushtarak,u dha urdhra te qarta komandanteve qe kishte ne varësi. Kështu,naten,rreth 100 anije me rreth 5000 luftetare,lundronin me nxitim ne drejtim te Medionit.Ata iu afruan qytetit dhe u futen ne liman pa u diktuar. Sapo erdhi agimi,detaret zbarkuan me te shpejte e pa zhurme sikur të mos ngjiste asgjë.Bazuar ne taktiken e zakonshme ilire,sulmi u krye mbi trupat etole ne fushim.
Kundershtari u habit nga sulmi i befte e i guximshem i ilireve.Por etolet,me besim te tepruar ne vetvete,i qendruan befasise;ata u përhapen për luftim ne pozicione,përpara e perqak lemit.Ne një situate te tillë ilirët i rane fillimisht, kembesorise se lehtë dhe,si e shkulen atë nga vendet e perparuara,iu sulen kalorise qe rrinte ne toke.Kaloresve te hutuar përballë kësaj situate luftarake s'u mbeti veçse te terhiqeshin e te bashkoheshin me kembesorine e rëndë.
Ne fazen e dytë te betejes ushtria e Agronit manovroi mbi pjesen e rradhitur ne fushe,duke e thyer atë edhe me ndihmën e medionasve.Beteja u fitua, "Mbreti Agron,pasi u kthyen anijet dhe mori vesh nga komandantet ushtarake rreziqet e luftës,u gezua aq shumë se i kishte mposhtur etolet,duke menduar se ata ishin shumë mendjemedhenj" (Polibi).
Zhbllokimi i Medionit nga flota ilire (ne vitin 231) ishte një fitore e bujshme për shtetin ilir e një kujtese hidhur jo vetëm për ushtaraket etole "hundeperpjete",por edhe për aleatët e tyre.Duke iu kundervene Maqedonisë,ata duhej te mendoheshin,para se te sulmonin Agronin e zot e te fuqizuar.
Ndërkohë,Demetri II (mbret maqedonas) vërtetë u kenaq nga besembajtja e ilireve,por ne thellesi te shpirtit e brente dyshimi.Ky kuptoj se aleati Agron paskej qenë një njeri me te cilin duhej te ishe mjaft i sjellshem dhe të mos intrigonte ndaj tij njelloj si me te tjerët.
Agronit po i buzeqeshte froni i sovranit dhe grada e kryekomandantit.Mirëpo... fati t'i keput ne mes endrrat e mëdha.Pak ditë pas gezimeve te suksesit ne Medion,atij i shkaktohet një pleurit.Kurimet dhe kujdesi i jashtezakonshem për te nuk mund te permiresonin gjendjen e tij shendetesore.Goditj a e rëndë e shendetit te tij,shumë shpejt do të sillte atë përfundim qe nuk e kishin menduar as Agroni e as luftetaret e tij,vdekjen e tij.
Shteti ardian ne lulezim dhe rolin e një strategu ushtarak i trashegoi gruaja e pare e Agronit,Teuta.Ajo ndoqi rezultatet,politikën,strategjine dhe pavarësinë e te shoqit.